ԼԵՒՈՆ ՄԿՐՏՉԵԱՆ
Վստահաբար, տասնամեակներ անց պատմութիւնն ամէն ինչ իր տեղը կը դնի, կը գնահատի իրական նուաճումները, կ՛ամփոփի 1980ականներից մինչեւ 2020-30ական թուականներին գործած սերնդի ներդրումը մեր հազարամեայ պատմութեան մէջ: Հաւատանք, որ այդ ամփոփումը լինելու է հայ ժողովրդի յաղթանակի ամրագրմամբ: Մենք ուղղակի պարտաւոր ենք փոխել մեր պատմութեան ընթացքը եւ մեզ յաջորդող սերունդներին թողնել աւելի լաւ իրավիճակ, քան ստացել ենք մեր հայրերից: Հայաստանի ինքնիշխան եւ ինքնաբաւ հանրապետութիւն, յաղթանակած եւ միջազգային ճանաչման հասած ԼՂՀ, հայաբնակ եւ անկաշկանդ զարգացող æաւախք, Մեծ երազի եւ գործնական հայրենաշինութեան տեսիլքի շուրջ համախմբուած Սփիւռքի եւ հայրենիքի հայութիւն, շարունակական պայքարի, հատուցման եւ կորուստների վերականգնման համար գործելու պատրաստ ժողովուրդ… ահա՛ այն իրական արդիւնքները, որ մենք կարող ենք ժառանգել մեզ փոխարինողներին: Բնականաբար, այս տեսլականի ճանապարհին ունեցել ենք եւ ունենք ձախողումներ, նահանջներ: Անկախ պետականութեան կառուցումը դժուար խնդիր է: Նախ հարկաւոր է անկախութեան, համազգային շահի գերադասութեան, ներհայկական արդարութեան հաստատման անհրաժեշտութիւնը հասցնել իւրաքանչիւրիս գիտակցութեանը, արմատապէս փոխելով մեր աշխարհընկալման եւ կենսագործունէութեան շատ կարծրատիպեր:
Այս երկար ճանապարհին, հարկ է ըստ արժանուոյն գնահատել հայոց վերջին տասնամեակների պատմութեան մի շարք ուղենշանային ձեռքբերումները: Նուաճումներ, որոնք ունեն հիմնարար նշանակութիւն դէպի ապագայ մեր ժողովրդի երթի համար:
Առաջին.- Մեր պետականութիւնը ձեւաւորուեց ինքնավստահ եւ սեփական ուժին հաւատացող ժողովրդի համազգային պայքարով եւ ազատագրական պատերազմով: Յաղթանակած ազգը ընդունեց անկախութեան հռչակագիր, որում յստակ կերպով ամրագրեց կամքը ոչ միայն կառուցելու պետականութիւն, այլ կերտելու աշխարհասփիւռ հայութեան երազի երկիրը: ՀՀն, ինչպէս 20րդ դարի սկզբին Առաջին Հանրապետութիւնը, տէր էր կանգնում հայ ժողովրդի ազգային ամբողջական նպատակների իրականացմանը:
Երկրորդ.- Այս ուղին շաղախող յաջորդ մեծ ձեռքբերումը ԼՂՀ հռչակումն ու կայացումն էր: Արցախը դարձաւ հայոց յաղթանակի խորհրդանիշը: Հարիւամեակներ անց մենք ազատագրեցինք մեր հայրենիքի հպարտ մի հատուած, եւ դա արմատապէս փոխեց ջարդուած եւ գաղթական ժողովրդի հոգեվիճակը մեր մէջ:
Երրորդ.- Համահայկական միաւորիչ միւս հզօր գործօնը ՀՀ Արտաքին քաղաքականութեան օրակարգ Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման համար մղուող պայքարի ներառումն էր: Սփիւռքահայութեան՝ Հայ Դատի հետապնդման տասնամեակների անձնազոհ պայքարը նոր որակ եւ իմաստ էր ստանում այս քայլով: Հայրենիք-Սփիւռք միասնութեան համար խիստ կարեւոր եւ սկզբունքային որոշումը հսկայական ջանքեր եւ կամք պահանջեց հայ քաղաքական մշակոյթից:
Եւ ընդամէնը մի քանի օր առաջ, 2015թ. Ապրիլի 24ի նախաշեմին, տեղի ունեցաւ մեր կարծիքով վերը թուարկած հիմնարար ձեռքբերումներն ինչ որ իմաստով հանրագումարի բերող իրադարձութիւն՝ ընդունուեց Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի համահայկական հռչակագիրը։ Այն իր բովանդակութեամբ, ընդունման ձեւով եւ սկզբունքներով կոչուած է պատմական նշանակութիւն ունենալ հայ ժողովրդի համար:
Համընդգրկուն եւ հաւասարակշռուած նման փաստաթղթի ընդունումն ունի ներազգային ու արտաքին քաղաքական մեծ ազդեցութիւն եւ եւս մէկ վկայութիւնն է կայացած համահայկական միասնականութեան: Պէտք է ի հարկէ արժանին մատուցել ՀՀ նախագահին, ազգային եւ պետական իշխանութիւնների, կուսակցութիւնների ներկայացուցիչներին ներկայ քաղաքական խիստ բարդ իրավիճակում դրսեուորած ազգային կամքի համար: Եթէ փորձենք գնահատել Հռչակագրի բովանդակութիւնը, ապա այն կարելի է արժեւորել մի քանի հարթութիւններում.
ա. Աշխարընկալման առումով
Հայ ժողովուրդը հանդէս է գալիս իբրեւ պետականութիւնը վերստեղծած, յաղթող ժողովուրդների ընտանիքում, երկու աշխարհամարտերում յանուն քաղաքակրթութեան մեծագոյն զոհեր տուած եւ այնուհանդերձ սեփական գոյութիւնը զէնքով պաշտպանած միաւոր: Պայքարը շարունակելու նրա վճռականութիւնը յենուած է միջազգային իրաւունքի եւ համայն մարդկութեան դէմ կատարուած յանցագործութեան պատժի անժամանցելիութեան հաստատման վրայ:
բ.- Քաղաքական նպատակների առումով
Հռչակագիրը յստակ կերպով ներկայացնում է Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման համար մղուող պայքարի անքակտելի միասնութիւնը Պահանջատիրութեան հետ: Հայրենազրկումն իբրեւ Ցեղասպանութեան մեծագոյն հետեւանքի ներկայացումն ու հատուցման համապարփակ թղթածրարի ձեւաւորման գործընթացի ազդարարումն ինքնին կարեւորագոյն ուղի են մատնանշում:
Խիստ յատկանշական է, որ շեշտադրումը կատարւում է միջազգային կառոյցներում, ժողովուրդների եւ պետութիւնների առաջ պատմական արդարութիւնը վերակագնելու իրաւունքի հարցի արծարծման վրայ: Սեւրի պայմանագրի եւ Վ. Վիլսոնի անժամանցելի իրաւարար վճռի յիշատակումն, ունի մեծ քաղաքական նշանակութիւն: Այդպիսով ՀՀն ստանում է անանց կիրառելի արժէք ունեցող իրաւական լուծման հետապնդման հնարաւորութիւնը:
գ.- Ներհայկական միասնականութեան առումով
Հռչակագրում՝ հայ ժողովրդի վերածննդի, ազգային-հոգեւոր կեանքի վերընձիւղման, հայկական Սփիւռքի գոյացման, հայրենադարձութեան եւ պայքարով՝ պետականութիւնը վերստեղծելու, Սարդարապատի եւ Արցախեան ազատամարտի յիշատակումները կոչ են համայն հայութեանը հպարտութեամբ եւ վստահութեամբ նայելու ապագային: Սա սեփական ուժերին ապաւինելու եւ միասնականութիւնն իբրեւ զարգացման կռուան դիտելու սկզբունքի հռչակումն է ըստ էութեան:
Հռչակագիրն աւարտւում է մեր ժողովրդի առջեւ ծառացած հիմնական նպատակների թուարկմամբ, ուր առկայ են եւ ընթացիկ ռազմավարական նշանակութեան խնդիրները եւ մեր համազգային տեսլականին քայլ առ քայլ հասնելու վճռականութիւնը:
Ամփոփելով ասուածը թերեւս կրկին հարկ է վերադառնալ այն յօդուածի սկզբում արտայայտուած մտքին. Անկախ, Ազատ եւ Միացեալ Հայրենիքի կերտումը դժուարին եւ երկարատեւ գործընթաց է, այն պահանջում է իրարայաջորդ սերունդների հետեւողական եւ ստեղծարար աշխատանք: Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցը դիմաւորում ենք յաղթանակած պետականութեամբ, միասնականութեան եւ համախմբման հռչակագրով: Կը կարողանա՞նք իրականացնել համատեղ ընդունուած Հռչակագրի դրոյթները, կը կառուցե՞նք արդար, ազատ հասարակութիւն ունեցող եւ օրըստօրէ հզօրացող պետութիւն՝ մեզանից է կախուած, մեր խոհեմութիւնից եւ վճռականութիւնից: