ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀԲԱԶԵԱՆ
Յայտարարութեան հետ, նոյն օրը տարածուեց հաղորդագրութիւն արտգործնախարար Ալմագրոյի եւ ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Մարիօ Նալբանդեանի ու ՀՅԴ Ուրուգուայի Հայ Դատի յանձնախմբի անդամների հանդիպման մասին: Հանդիպման մասին հաղորդագրութիւնը, ինչպէս եւ դրան հետեւած յայտարարութիւնը ակնյայտ են դարձնում, որ ըստ էութեան յայտարարութիւնը գրաւոր ձեւով ամրագրում է այն հաստատումները, որոնց շուրջ եւ քննարկում է տեղի ունեցել նախորդող հանդիպման ժամանակ:
Յայտարարութեան սկզբում հէնց ընդգծւում է. «Արտաքին գործոց նախարարը այսօր հանդիպում մը ունեցաւ Հայ Դատի յանձնախումբի միջազգային եւ ուրուկուէյի ներկայացուցիչներու հետ: Հանդիպման ընթացքին արծարծուեցան Հարաւային Կովկասը յուզող հարցեր…»։
Որուգուայի արտգործնախարարի բանաւոր ու գրաւոր արտայայտած դիրքորոշումները, յայտնի թեմաների առնչուելով, հերթական յայտարարութիւնների շարքից չեն եւ կարիք ունեն լուրջ արժեւորման:
Բուն յայտարարութիւնը հիմք ընդունելով՝ որպէս գրաւոր փաստաթուղթ, անդրադառնանք այն կարեւոր ասելիքին եւ գնահատականներին, որոնք արտացոլուած են տուեալ յայտարարութեան մէջ:
Փաստաթղթում, առանց դիւանագիտական ոճաբանութեան, նախ եւ առաջ շատ յստակօրէն արձանագրւում է. «Արտաքին գործոց նախարարը բուռն կերպով դատապարտեց Լեռնային Ղարաբաղի շրջանին մէջ Ատրպէյճանի կողմէ զինադադարի խախտումները, որ հետզհետէ կը շարունակուին»:
Ինչպէս տեսնում ենք, ի տարբերութիւն համանախագահող կողմերի տարբեր մակարդակի ներկայացուցիչների, ինչպէս եւ այլ շահագրգիռ ատեանների, այս դէպքում բացակայում է իրադարձութիւններն ու դրանց մեղաւորներին հաւասարեցնելու, այդ միտումով ճշմարտութիւնը «լղոզելու» մարտավարութիւնը: Շատ որոշակիօրէն ընդգծւում է, որ տեղի ունեցող զինադադարի խախտումների մեղաւորը ադրբեջանական կողմն է, որի արձագանգն էլ Ուրուգուայի արտգործնախարարի պաշտօնական դատապարտումն է:
Սրան հետեւում է նոյնքան յստակութեամբ արտայայտուած յաջորդ կարեւոր միտքը. «Նոյնպէս նկատի ունենալով Մինսկի խումբի տարած աշխատանքը, որու եզրափակման պիտի սպասէ Ուրուկուէյը ճանաչման առնչութեամբ իր որոշումը որդեգրելու համար, շեշտեց Լեռնային Ղարաբաղի հարցի խաղաղ կարգաւորման անհրաժեշտութիւնը…»:
Ինչպէս ակնյայտ է դառնում ասուածից, Ուրուգուայն, ի դէմս իր պետական համապատասխան մարմինների, արդէն իսկ որոշում է որդեգրել Լեռնային Ղարաբաղի անկախութեան ճանաչման վերաբերեալ, սակայն այդ մասին յայտարարելու համար սպասում է Մինսկի խմբի աշխատանքի եզրափակմանը: Սա իր հերթին բացատրւում է խնդիրը խաղաղ կերպով լուծուած տեսնելու անհրաժեշտութեամբ եւ հաւանաբար այդ գործընթացին չխոչնդոտելու մտահոգութեամբ:
Սրան էլ հետեւում է աւելի մեծ ընդհանրացում, որտեղ լայն բացուած կարկինով արտգործնախարարի ասելիքն ընդգրկում է ինքնորոշման սկզբունքի հիման վրայ, Հայաստանի Հանրապետութեան հողային ամբողջականութեան խնդիրը.
«… յատկապէս նկատի ունենալով հայ ժողովուրդի ինքնորոշման իրաւունքը եւ Հայաստանի Հանրապետութեան հողային ամբողջականութեան սկզբունքը՝ Մայիս 1918էն Դեկտեմբեր 1920ը անկախացած Հայաստանի Հանրապետութեան սահմաններուն (նախքան խորհրդայնացումը)»:
Վերջապէս յայտարարութեան եզրափակիչ մասում, շնորհաւորելով Սուրբ Ծննդեան առիթով, արտգործնախարարը «… իր ողջոյնի պատգամը փոխանցեց Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան հայ ժողովուրդներուն, յոյս յայտնելով, որ այս վերջինը ազգերու միջազգային հանրութեան կողմէ իր ճանաչումը ստանայ շուտով»: Կարեւոր մաղթանքը փոխանցելու հետ Լուիս Ալմագրօն շեշտում է «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն» անուանումը, կարծես մէկ անգամ եւս ընդգծելով, որ իր երկրի համար Ղարաբաղը անկախ հանրապետութիւն է:
Այսպիսով առաջին անգամ, օտար երկրի արտաքին գերատեսչութեան ղեկավարը արծարծում է հայոց պահանջատիրութեան հարցը, այն համարելով արդարացի, քանի որ բխում է հայ ժողովրդի իրացրած ինքնորոշման իրաւունքից:
Առաջին հայեացքից կարող է թուալ, թէ բարեկամ երկրի բարձրագոյն պաշտօնեան ոգեւորուելով շատ է առաջ անցել, իրականում սակայն ճշգրիտ եւ գիտակցուած է նրա հիմնաւորումը: Նախ Լուիս Ալմագրոյին չի խօսում առհասարակ Հայոց պահանջատիրութեան մասին, այլ վկայակոչելով 1918-20 թուականների սահմանները՝ շեշտում է, որ խօսքը Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան միջազգայնօրէն ճանաչուած տարածքների մի մասի բռնազաւթման մասին է, ինչը տեղի է ունեցել 1920-1921 թուականների ընթացքում: Արտգործնախարարի համարձակ մատնանշումները արդարացւում են նաեւ այն իրողութեամբ, որ արդէն իսկ այդ բռնազաւթման խնդիրը միջազգայի իրաւունքի տեսակէտից ուսումնասիրելու եւ գնահատելու նպատակով, ինչպէս յայտնի է, ստեղծուել է հայ միջազգայնագէտ իրաւաբանների յանձնաժողով:
Այստեղ արժէ յիշել նաեւ, որ ազգային ազատագրական յեղափոխութեան ճանապարհով ղեկավարութեան հասած Ուրուգուայի իշխանութիւնը՝ առաջնորդուելով հումանիզմի, արդարութեան եւ ժողովուրդների իրաւունքների յարգման սկզբունքներով, աշխարհում առաջինը ճանաչեց եւ դատապարտեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Նոյն իշխանութիւնը մի քանի տասնամեակ անց, առաջինը լինելով, կատարեց եւս մէկ առաջընթաց քայլ՝ խօսեց հայ ժողովրդի օրինական պահանջատիրութեան մասին: Գումարելով սրան նաեւ այն յայտարարութիւնը, որ իր համար աներկբայ է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան անկախութեան ճանաչման անհրաժեշտութիւնը: Կարելի է արձանագրել նաեւ, որ նման յայտարարութիւնը 2015 թուականի առաջին օրերին շատ արժէքաւոր է, նկատի ունենալով, որ յատկապէս Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին ընդառաջ, այլեւս մեզ համար մտքերի ու գործողութիւնների առաջքայլի անհրաժեշտութիւն է ճանաչման ու դատապարտման փուլից անցում կատարելը պահանջատիրութեան հանգրուանի:
Յայտարարութեանը նախորդած վերոյիշեալ հաղորդագրութիւնից կարելի է նաեւ եզրակացնել, որ սոյն փաստաթուղթը չի ծնուել միայն մէկ հանդիպման անմիջական արդիւնքում, այլ այս ամէնին նախորդել է տարիների աշխատանքը: Այդ թւում Ուրուգուայի բարձրագոյն պաշտօնեաների մի քանի այցելութիւնների կազմակերպումը Հայաստանի եւ ԼՂ Հանրապետութիւններ: Չանտեսենք նաեւ 2014 թուականին ՀՀ նախագահի այցը Ուրուգուայի Հանրապետութիւն:
Այսպիսով, արձանագրելով 2015 թուականի տարեսկզբի այս յաջող մեկնարկը, անհրաժեշտ է բազմապատկել ջանքերը շօշափելի նոր արդիւնքներ գրանցելու համար: Համոզուած լինելով, որ հրապարակային եւ ոչ հրապարակային ձեւով գործադրուած համապատասխան ջանքերը ժամանակի ընթացքում անպայման պտուղներ կը տան, թիզ առ թիզ կրճատելով դէպի ընդհանուր նպատակակէտեր տանող ճանապարհը: