Image may be NSFW.
Clik here to view.
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Հայ ժողովուրդի վճռակամ ընդվզումը պատմութեան անցաւ Թաւշեայ յեղափոխութիւն անուանումով: Իսկապէս ալ շատերու համար անհաւատալի երեւոյթ էր կատարուածը, քանի որ ժողովուրդը խաղաղ ցոյցերով եւ համազգային բնոյթ ունեցող անհնազանդութեամբ իշխանութեան պարտադրեց զիջիլ ժողովուրդի կամքին դիմաց:
Յեղափոխութիւնը թաւշեայ կոչուեցաւ շնորհիւ այն մեծ յաջողութեան, ըստ որուն այս կարեւոր իշխանափոխութեան ընթացքին արիւնալի դէպքեր չէին պատահած: Սա ինքնին մեծ արժէք կը ներկայացնէ այդ յեղափոխութեան կազմակերպիչներուն համար: Սակայն այս մեղմ անցումը տեսնելով սխալ կ՛ըլլայ ուրանալ կատարուածին բնոյթը: Կատարուածը բառին բուն իմաստով յեղափոխութիւն էր ու կը պահանջէ յստակ հաշուեյարդար: Առանց այդ հաշուեյարդարի գործադրութեան միամտութիւն պիտի ըլլայ յուսալ, թէ այն, ինչ որ պիտի պատահէր պատահեցաւ եւ հիմա պէտք է ամէն ինչ բնականոն ընթանայ: Սովորական իշխանափոխութենէ մը ետք նոր վարչութիւնները կրնան խուսափիլ վրիժառութեան բնոյթ ունեցող քայլերու դիմելէ եւ կրնան յայտարարել, որ անցեալին հետ մեծ հաշուեյարդար մը տեղի պիտի չունենայ:
Սա բոլորովին հասկնալի երեւոյթ մըն է, քանի որ այժմ ներկայացած է նոր իշխանութիւն մը եւ որոշ ժամանակ անց ինք եւս կրնայ բաժնել իր իսկ ձեռքով իշխանութիւն կորսնցնողներու ճակատագիրը: Այս մասին նոր ժամանակներու կարեւորագոյն յեղափոխութիւնը համարուող 1789ի փորձը բազում օրինակներ կը ներկայացնէ: Ճիշդ ալ այդ փորձէն ծագած է «յեղափոխութիւնը իր որդիները կ՛ուտէ» ասութիւնը: Անշուշտ տակաւին այդ փուլին չենք հասած, քանի որ ժողովուրդին օրակարգին վրայ կան տակաւին բազմաթիւ իշխանաւորներ, որոնք եւս պէտք է զրկուին իրենց աթոռներէն: Աթոռներ, որոնք չէինք արժեւորուած իրենց գահակալներու նիստ ու կացէն: Ճիշդ ալ այս հոգեբանութեան մէջ է, որ կը ծաւալի Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի դէմ բողոքը: Թաւշեայ յեղափոխութեան օրերուն Սփիւռքը հոգիով ու սիրտով մասնակցած էր կատարուածներուն: Իսկ այս փուլին մէջ կը տեսնենք զգալի վերապահութիւն մը: Բոլորովին հասկնալի է այդ վերապահութիւնը, քանի որ եկեղեցին բազում դարերու ընթացքին ժողովուրդի սիրտին մէջ ամրապնդած է որոշ անձեռնմխելիութիւն: Այդ շնորհիւ ալ դիւրաւ դուրս կը մնայ քաղաքական վերիվայրումներէն: Եթէ հաշուի առնենք հին ժամանակները, երբ հայ ժողովուրդը զուրկ էր պետականութենէ, եկեղեցին փոխարինած էր պետութիւնը, շատ իմաստուն ռազմավարութեամբ մը դասաւորելով իր եւ արքայի լիազօրութիւններու սահմանը: Այդ պայմաններուն մէջ ոչ ոք պիտի յանդգնէր եկեղեցիէն ժողովրդավարական մերձեցում կամ թափանցիկութիւն պահանջել: Այդ բոլորը ձեւաւորուեցան ժողովրդավարութեան արդի պայմաններուն մէջ: Իսկ այսօր, երբ գոյութիւն ունի պետութիւնը, միայն արժանի գահակալներն են որ պիտի կրնան վայելել իրենց համար այնքան անհրաժեշտ եղող ժողովրդական սէրն ու համակրանքը: Հայ ժողովուրդը իր արժանի գահակալը գտած պահուն դիւրաւ կը համակերպի այդ հին սովորութեան եւ հոգեւորականը կը դնէ իր արժանի պատուանդանին վրայ: Այս համոզումն ալ ունի իր արդարացնող օրինակը: Երբ Խորհրդային աշխարհը իբրեւ պետական քաղաքականութիւն կը մերժէր կրօնը, հայ ժողովուրդը ոչ մէկ կերպով թերացաւ իր հայրապետին հանդէպ պատշաճ յարգանքը ցուցադրելէ: Վազգէն Ա. կաթողիկոս պահ մը իսկ չմատնուեցաւ այն կացութեան, որուն այսօր մատնուած կ՛երեւի Գարեգին Բ. վեհափառ կաթողիկոսը: Ինչ որ ըսինք վերեւը, գուցէ Հայկական Սփիւռքը դժուարանայ այդ գիտակցութիւնը ընկալելու, քանի որ անիկա, ի տարբերութիւն Հայաստանի քաղաքացիներուն, շատ երկար ժամանակ մնաց պետականազուրկ պայմաններու մէջ եւ այսօր ալ կը շարունակէ մնալ: Մեր ժամանակներուն ժողովուրդի յարգանքը պայմանաւորուած է արժանիքով: Աթոռակալը պարտի արդարացնել իր առաքելութիւնը եւ հազիւ այդպէս ակնկալէ հասարակութեան սէրն ու համակրանքը: Իսկապէս պատմութիւնը փոխուած է, նոր ժամանակները ունին նոր թելադրանքներ եւ այդ թելադրանքներուն հիման վրայ ալ անխուսափելի են բարեփոխումները:
pakrates@yahoo.com