Մէկ Քայլ Հայոց Ցեղասպանութեան Ճանաչման Եւ Ազգային Պահանջատիրութեան Ամրակայման Ճամբին

ՌՈՒԲԻՆԱ ՓԻՐՈՒՄԵԱՆ

Image may be NSFW.
Clik here to view.Պատշաճ ու տեղին ընտրութիւն էր «Ասպարէզ»ի խմբագրի կողմից այս տարուայ Ապրիլեան Եղեռնի բացառիկի համար առաջարկուած ընդհանուր թեման: Ցանկութիւնս մեծ էր ընդառաջելու եւ թեմայի շրջագծում նկարագրելու թուրք այսպէս կոչուած այլախոհ մտաւորականութեան շրջանակներում ընձիւղած Հայոց Ցեղասպանութեան նորովի ընկալման պատմականը ու այդ ընկալման հոլովոյթը՝ մինչեւ այսօրուայ զգուշաւոր «նահանջը»: Դա դիւրին պիտի լինէր, մանաւանդ՝ որ հէնց «Ասպարէզ»ի էջերում, 2005ի հաշուեյարդար ու ապագայի կանխատեսումը կատարելով, նկարագրել էի Հայոց Ցեղասպանութեան քննարկումը Թուրքիոյ ակադեմական հարթակում: Այդ քննարկումը յետագայ տարիներին կրքոտ շեշտադրում էր գտել Հրանդ Տինքի սպանութիւնից յետոյ ու իր աստիճանական զարգացման հունի մէջ մտել: Պիտի գրէի այսօրուայ նահանջի մասին՝ իր պատճառներով ու հետեւանքներով:

Խիղճս թոյլ չտուեց: Ինչպէ՞ս գրէի Թուրքիայի պայթուցիկ մթնոլորտում ստեղծուած քաղաքական բռնաճնշումների տակ զգուշաւոր չէզոքութեան մատնուած թուրք այլախոհ մտաւորականութեան «նահանջ»ի մասին երբ նահանջ ենք ապրում նաեւ մենք: Առօրեայ մանր մունր հաշիւներ, մտահոգութիւններ ու անձնական շահեր հայ մարդու սրտում մարել է կամ առնուազն մեղմացրել է կրակը, որ իր անկաշկանդ բոցերն էր արձակել դեռ միայն երկու տարի առաջ: Հայոց Ցեղասպանութեան մասին խօսելը, հարցը կրթութիւնից մինչեւ քաղաքականութիւն ու մինչեւ ազգային քաղաքական պահանջատիրութիւն արծարծելը դարձեալ իր երբեմնի երկրորդական դիրքն է գրաւել: Եւ դա Հայաստանում…

Երեւի թէ «Ասպարէզ»ի սոյն թուի Մարտ 2ի համարում կարդացիք «Հայաստանի Դպրոցներուն Մէջ Ցեղասպանութիւն Կը Դասաւանդեն» վերնագիրը կրող հաղորդագրութիւնը, որ Երեւանի «Առաւօտ» լրատուականից առնուած տեղեկացնում էր՝ «Հայոց Ցեղասպանութեան եւ Հայ Դատին նուիրուած դասագիրքերու հեղինակ դոկտ. Ռուբինա Փիրումեան կազմակերպած է Հայոց Ցեղասպանութեան դասաւանդումը պատմուածքներու, հեքիաթներու, զրոյցներու, բանաստեղծութիւններու, փաստացի նիւթերու միջոցով ուսուցիչներու համար ձեռնարկ մը, որ դպրոցներու ուսուցիչներու մասնակցութեամբ քննարկուեցաւ Մարտ 1ին, կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան մէջ»: Վստահ եմ, որ այս հաղորդագրութիւնը, այստեղ կամ ընդհանրապէս Սփիւռքում, ուր որ արձագանգ գտաւ, ընդունուեց առանց խնդրականացման: Չէ՞ որ Հայոց Ցեղասպանութիւնը, որպէս մեր պատմութեան հունը փոխող, հային հայրենազուրկ գաղթականի վերածող ու հայ մարդու ազգային ու քաղաքական տեսլականը ձեւաւորող Դէպք-Երեւոյթ-Ազդակը ազգային կազմակերպութիւնների մշակութային եւ քաղաքական գործունէութեան եւ սերունդների ազգային դաստիարակութեան առանցքն է կազմում: Ուրեմն՝ ինչո՞ւ ոչ Հայաստանում: Բացի այդ, չէ՞ որ դեռ վերջերս ՀՀ վարչապետը կոչ էր արել Սփիւռքին «մասնակից լինելու հայրենիքի ապագայի կառուցմանը» եւ դա ո՛չ այնքան տնտեսական ներդրումներով, ինչպէս եղել է անցեալում, այլ՝ «կառավարման նոր մշակոյթ բերելու» ու նորութիւններ՝ կրթութեան եւ գիտութեան ոլորտում («Ասպարէզ», Փետրուար 27, 2017): Հայոց Ցեղասպանութեան դասաւանդման ուսումնաօժանդակ խնդրոյ առարկայ ձեռնարկը Սփիւռքի փորձն էր բերում Հայաստան:

Բայց արի ու տես, որ  «Առաւօտ»ի հաղորդագրութեան մէջ տեղ գտած ձեւակերպումը՝ «ՀՀ Դպրոցներում Ցեղասպանութիւն Կը Դասաւանդեն», համացանցային փոթորիկի պատճառ դարձաւ: Դիտաւորեալ խեղաթիւրուած կամ անմեղօրէն սխալ ձեւակերպուած վերնագիրը մեկնաբանուեց իբրեւ Ցեղասպանութիւնը որպէս առարկայ դպրոցնեում դասաւանդելու նախաձեռնութիւն եւ ռմբակոծուեց «մասնագէտների» կողմից, ովքեր առանց նիւթի էութեանը ծանօթանալու, առանց նոյնիսկ հրատարակուած ուսումնաօժանդակ ձեռնարկը տեսած լինելու, սկսեցին դասախօսութիւններ կարդալ դիմատետրի գրառումներով եւ համացանցային էջերում՝ նախ թէ, Հայաստանում կարիք չունենք մի նոր ձեռնարկի, քանի որ Հայոց Ցեղասպանութիւնը խորհրդային ժամանակներում էլ էր դասաւանդւում ու հիմա էլ է դասաւանդւում: Իսկ նրանք ովքեր գիտէին թէ նման արտայայտութիւն իրականութեան չի համապատասխանում, հակաճառեցին յայտարարելով, թէ դա երեխայի մէջ զոհի հոգեբանութիւն կ՛առաջացնի ու նրա մանկական առողջ հոգին կը վիրաւորի, նոյնիսկ՝ առաջարկելով, որ ցեղասպանութեան փոխարէն դպրոցներում տնտեսագիտութիւն պիտի պարապուի, որպէսզի ապագայում երկրի տնտեսութիւնը բարելաւուի: Մի այլ խումբ էլ փորձում էր որպէս մեղմացուցիչ դէպք յանցանաց բարեխօսել, որ ժողովո՛ւրդ հանգստացէք, ցեղասպանութիւնը որպէս առարկայ չի մտնելու դպրոցներում, առաջարկուածը միայն ուսուցիչներին է ուղուած: Այս «բացատրութիւնը» մանաւանդ ուղուած էր նրանց, ովքեր հարցը զաւեշտի էին վերածել. «Երէկ երեխան դպրոցից տուն եկաւ, ցեղասպանութիւնից 3 էր ստացել»: Յատկանշական էր գրառումներից մէկը, որ բարձրացած աղմուկը համարում էր տխուր երեւոյթ, բայց եւ այնպէս վկայութիւնը «մի լուրջ հոգեբանական խնդրի, որն արժի վերլուծել եւ հասկանալ»:

Չփորձեցի ես էլ համացանցային վիճաբանութիւնների մէջ մտնել: Ամբողջ ճիգ ու ջանքս լարեցի ՀՀ Կրթութեան եւ Գիտութեան նախարարութեան եւ Երեւանի քաղաքապետարանի միջոցով կազմակերպուած հանդիպումներին ուսուցիչներին ուղղուած նոր հրատարակուած ուսումնաօժանդակ ձեռնարկը ծանօթացնելու, օգնելու նրանց՝ առաջարկուած նիւթերի ու մեթոդների միջոցով զանազան տարիքային խմբերի աշակերտներին մատուցելու այն, ինչ որ հիմք պիտի ծառայէր ըմբռնելու Ցեղասպանութեան բարդ յղացքը, ընկալելու այն՝ որպէս հիմքը մեր այսօրուայ պահանջատիրութեան:

Image may be NSFW.
Clik here to view.Ուսուցիչների հաւաքները աւելի սահուն անցան, անշուշտ եղան տարակարծութիւններ, եղան նաեւ գնահատանքի ու գովեստի արտայայտութիւններ: Զգալի էր, որ մեծ մասը արդէն ծանօթ էին ձեռնարկին, նոյնիսկ փորձարկել էին դասարանում: Հետաքրքիրն այն է, որ բացասական քննադատութեամբ արտայայտուող ուսուցիչներին ես պատասխանելուց առաջ հակադարձում էին իրենք ուսուցիչները: Երբեմն դա տաք վիճաբանութեան էր վերածւում՝ Ցեղասպանութեան մասին ցածր դասարաններում երբեւէ պարապուե՞լ է, թէ ոչ, հանրակրթութեան խճողուած դասածրագրի մէջ ժամանակ կա՞յ առաջարկուած նիւթերը դասաւանդելու, թէ ոչ, այսինչ կամ այնինչ պատմուածքը կամ բանաստեղծութիւնը ճի՞շդ է ընտրուած, թէ ոչ… Կարող եմ գոհունակութեամբ արձանագրել, որ վեր ի վարոյ, աշխատանիստերին ներկայ ուսուցիչների կողմից ձեռնարկը ընդունուած է եւ կայ ցանկութիւնը այն կիրառելու: Կարեւորն այն է, որ ամրագրուեց պատշաճ մօտեցումներով եւ մեթոդներով Հայոց Ցեղասպանութեան մասին գիտելիք փոխանցելու կարեւորութիւնը: Խրախուսիչ էր նաեւ որոշ ուսուցիչների ոգեւորութիւնը: Րաֆֆու անուան թիւ 36 դպրոցի ուսուցիչներից մէկը խոստացաւ առաջադրուած մեթոդների համապատասխան դասամիջոցառում կազմակերպել եւ այլ դպրոցներից ուսուցիչներ հրաւիրել (լսեցի որ միջոցառումը տեղի պիտի ունենայ Ապրիլ 20-25ի միջեւ ընկած ժամանակաշրջանում):

Այս աշխատանիստերից բացի, փորձեցի ունենալ այլ հանդիպումներ եւս՝ ինչպէս, Հայ կրթական հիմնարկութեան կրթաթօշակին արժանացած մի խումբ ուսանողների հետ, որոնց դրական ներդրումը մեծ ներշնչանք էր ինձ համար, ու նաեւ հարցազրոյցներ տալ այն լրատուամիջոցներին, որոնք միտուած էին իրականութիւնը լսելու: Ափսոս որ Հանրային ռադիոյին տուած հարցազրոյցս յարմար չնկատեցին հեռարձակել: Դրական կարծիք չկայ ձեռնարկի նկատմամբ, ասացին, յետոյ ընտրութեան օրեր են, հեղինակն էլ դաշնակցական է աւելի լաւ է չհեռարձակենք: Այո, ցաւալին դա էր, որ մի ամբողջ համատարած մտայնութիւն էր դրսեւորւում: Հայաստանում ապրող հայի կիզակէտը, մէն ու միակ ուշադրութեան առարկան ընտրութիւններն էր: Ի՞նչ ժամանակն էր խօսել Ցեղասպանութեան դասաւանդման մասին, մանաւանդ՝ որ  հեղինակն էլ դրսից է ու այն էլ դաշնակցական: Ահա արձագանգը, որ ականջիս է հասնում տարիներ ի վեր, երբ «Հայկական Հարցի պատմութիւն» Հայաստանի դպրոցների համար պատրաստածս դասագիրքն էր քննարկւում դեռ 15 տարի առաջ: «Միթէ մենք չէինք կարող գրել, որ մէկը դրսից պիտի գար ու գրէր եւ այն էլ կին»:

Ու վարչապետը Սփիւռք-հայրենիք միասնութեան մասին է խօսում: Սփիւռքի մէջ տեսնում է այն ներուժը, որ պիտի օգնի «հզօր ու արդար հայրենիք կառուցելու» եւ ո՛չ միայն բիզնեսի բնագաւառում: Վարչապետը մտածո՞ւմ է արդեօք, թէ դրան հասնելու համար մտայնութիւն պիտի փոխուի:

Image may be NSFW.
Clik here to view. Վստահ եմ, որ ընթերցողի համար արդէն պարզից էլ պարզ է, թէ որքան վիրաւորուած ու վշտացած վերադարձայ, թէ որքան կը ցանկանայի այդ ներսինն ու դրսինը նոյնացած տեսնել Հայաստանում՝ մենք եւ դուքը վերացած: Այս մասին այսքան: Հիմա ուզում եմ առիթը օգտագործել ու ընթերցողին բացատրել «Հայոց Ցեղասպանության դասավանդումը պատմվածքների, հեքիաթների, զրույցների, բանաստեղծությունների, փաստական նյութերի միջոցով» (երեւի նկատեցիք, որ պահեցի հրատարակութեան ուղղագրութիւնը) նոր հրատարակուած ձեռնարկի էութիւնը, նպատակը, կիրառուած սկզբունքները՝ թէկուզ կրկնութեան գնով, քանի որ տարիների ընթացքում բազմիցս գրել ու խօսել եմ այդ մասին, մի տեսակ խաչակրի պէս հարցի իրականացումը նպատակ եմ դարձրել ու պայքարել:

Եւ ահա.

ՄՈՒՏՔ

Մայր հայրենիքի պետականութեան ամրակայումը եւ Հայաստանից-Սփիւռք հայ ժողովրդի ազգային ամրակուռ նկարագրի կայացումն ու պահպանումը ապահովելու ամէնից ազդու միջոցը մտածուած, ծրագրուած եւ մանկավարժական ու մեթոդաբանական սկզբունքներով պատրաստուած ազգային լիակատար դաստիարակութիւնն է, որ պիտի կիրարկուի հենց դպրոցական առաջին դասարանից:

Որպէս մի ժողովուրդ, որի դէմ կատարուած անմարդկային ոճիրն ու անարդարութիւնը, Հայոց Ցեղասպանութիւնը, անհատոյց եւ անպատիժ է մնացել,

Որպէս մի ժողովուրդ, որի առօրեայ կեանքի, ազգային ինքնութեան եւ հաւաքական հոգեբանութեան վրայ առկայ է ազդեցութիւնը այդ իրողութեան,

Ու վերջապէս,

Որպէս մի երկիր, որի հարեւան երկրների հետ ունեցած յարաբերութեանց ու համաշխարհային ասպարէզում վարած պետական քաղաքականութեան մէջ իր ժողովրդի աղիտալի մօտիկ անցեալի ստուէրն է ճնշում,

Անհրաժեշտ է մատաղ սերնդին ջամբել ազգայինի էն աւելին քան որեւէ կայացած, ապահով ու բարօր երկրի կրթական ծրագիրը կը պահանջէր:

ԱՌԱՋԱՐԿ

Ազգային լիակատար դաստիարակութիւն իրականացնելու համար, հայոց լեզուի, գրականութեան, պատմութեան եւ այլ հայկական առարկաների կողքին, ընթացքում, միասին, առաջարկւում է հայոց դպրոցներում Հայոց Ցեղասպանութեան մասին գիտելիքներ փոխանցել՝ սկսած առաջին դասարանից: Առաջարկը հիմնուած է ո՛չ միայն վերոյիշեալ առայժմ անժխտելիօրէն առկայ իրողութիւնների վրայ, այլ նաեւ նման աղիտալի անկիւնադարձ ապրած այլ ժողովուրդների օրինակը ի նկատի առնելով եւ արդէն Արեւմտեան Ամերիկայի Ազգային վարժարանների Խնամակալ մարմնի հովանաւորութեամբ պատրաստուած եւ փորձարկման շրջանից անցած եւ դրա կատարելագործուած տարբերակը ՀՀ կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան կայքէջում Սփիւռքի ուսուցիչների գործածութեանը տրամադրուած Հայոց Ցեղասպանութեան դասածրագրի արդիւնքը հիմք ծառայեցնելով:

Հիմնաւորում

Անժխտելի իրողութիւն է, որ Հայոց Ցեղասպանութեան նիւթը հայ մանուկների մօտ արծարծուի կամ ոչ, որեւէ կերպով նրանք առնչւում են նիւթին ու հաղորդւում մեր պատմութեան այս սեւ էջի եւ նրա պարփակած տխուր եւ արիւնալի տեսարանների հետ: Նրանց մէջ փոքր տարիքից առաջանում է հետաքրքրութիւնը՝ ի՞նչ պատահեց, ինչպէ՞ս պատահեց եւ ինչո՞ւ պատահեց: Ծնող եւ ուսուցիչ պէտք է պատասխանեն այս հարցումներին: Բայց ինչպէ՞ս:

Որոշ ծնողներ կամ ուսուցիչներ երեխաների «հոգեկանը չվնասելու համար» ոչինչ չեն ասում: Անպատասխան թողնուած այս խորհրդաւոր հարցը կարող է անորոշ մտահոգութեան, նոյնիսկ ընդվզումի պատճառ դառնալ: Ուրիշներն էլ երեխայի տարիքին անյարիր բացատրութիւններով անցանկալի տպաւորութիւն են ստեղծում. իսկ դա կարող է չափազանցուած հակազդեցութեան պատճառ դառնալ, կամ յարատեւ սարսափ, շրջապատի նկատմամբ կասկած եւ անվստահութիւն եւ, նոյնիսկ նիւթի շուրջ անզգայ անտարբերութիւն առաջացնել: Մեր պատմութեան այս անկիւնադարձը, մեր ազգային լինելիութեան այս պատճառ/հետեւանքը պէտք է փոխանցուի հաւասարակշռուած, երեխայի տարիքին յարմար ծրագրով ու յարմարագոյն մեթոդաբանութեամբ՝ պահպանելու համար փոխանցումի իմաստն ու նպատակը՝ առանց անյարիր մօտեցումներով հակառակ ազդեցութիւններ թողնելու, առանց վտանգելու երեխայի մէջ ձեւաւորուող առողջ հոգին:

Մանկավարժնրի, հոգեբանների եւ կրթական ոլորտում աշխատող մասնագէտների կատարած քննարկումները եւ ընդհանրապէս ցեղասպանութեան ուսուցման այլ օրինակների շուրջ կատարուած խոր ուսումնասիրութիւնները ցոյց են տուել, որ մարդկային իրաւունքների բռնազանցման ու նոյնիսկ դրանց ծայրայեղ երեւոյթի՝ Ցեղասպանութեան մասին կարելի է խօսել երեխաներին՝ բոլոր տարիքներում՝ եթէ մօտեցումը ճիշդ լինի, եթէ նիւթը եւ դրա մատուցումը երեխայի տարիքին եւ մտաւոր մակարդակին համապատասխան լինի:

Յստակ իրողութիւն է, որ ցեղասպանութիւնը որպէս յղացք եւ հասկացութիւն բարդ է եւ դժուար ըմբռնելի: Այդու՝ առաջարկւում է ցածր դասարաններում դասաւանդումը սկսել պարզ հասկացութիւններից (թեմաներ) օրինակ՝ Համագործակցութիւն եւ յարատեւ աշխատանք, Օրէնք-օրինազանցութիւն, Նմանութիւններ-տարբերութիւններ, Ազնուութիւն, Բարեկամութիւն, Ընկերասիրութիւն եւ փոխադարձ յարգանք, Արդարութիւն, Ազատութիւն, Քաջութիւն, Իրաւունքներ եւ պատասխանատուութիւններ, Ազգային գիտակցութիւն եւ Արժանապատուութիւն, Մահուան եւ կորստի գաղափար, Արտակարգ իրավիճակներում արագ եւ ճիշդ կողմնորոշում, վերապրելու կամք, եւ այլն: Այս թեմաները խնդրոյ առարկայ ձեռնարկում առաջարկուած են իւրաքանչիւրի համար՝ աշակերտի տարիքին յարմար նիւթով (պատմուածք, հեքիաթ, զրոյց կամ բանաստեղծութիւն) եւ այդ նիւթը դասաւանդելու մեթոդով ու միջոցներով, խաղեր, դասարանային եւ արտադասարանային աշխատանքներ, եւ այլն։ Նախատեսուած է ամբողջ տարուայ ընթացքում տրամադրել 5-6 ժամ միայն, դասաժամ, դասղեկի ժամ, արտադասարանային ժամեր: Այսպէս, կարելի է երեխայի միտքը պատրաստել եւ արդէն պատանի տարիքում նրան մատուցել գիտելիքներ Եղեռնի մասին:

ՆԱԽԱԴՐԵԱԼՆԵՐ

Ցեղասպանութեան դասաւանդման ծրագիրը պատրաստելու եւ մատուցման մեթոդը ձեւաւորելու գործընթացում պէտք է անպայման նկատի ունենալ հետեւեալ կարեւոր սկզբունքները, որոնք նախադրեալներն են մեր հետապնդած նպատակի: Ուրեմն, կրկնութեան գնով՝ մեր ժողովրդի դէմ կատարուած անմարդկային ոճիրը, համաշխարհային իմաստով՝ Ցեղասպանութիւնը աշխարհին ճանաչել տալու եւ մեր արդար դատը խլելու համար պիտի պայքարենք հայրենիք-սփիւռք, ազգովին, փոքրից մեծ։ Ազգային լիակատար դաստիարակութիւն ստացած սերունդները մեր դատի յանձնառու զինուորները պիտի դառնան։

Իսկ այդ նպատակի նախադրեալները.

– Զգուշանալ երեխայի մէջ ստորադասութեան բարդոյթ առաջացնելուց. խուսափել այն գաղափարից, թէ «փոքր ու խեղճ ազգ ենք, մեզ վրայ տիրեցին ու երբ մենք փորձեցինք մեր իրաւունքներ»ը պաշտպանել քշեցին մեզ ու ոչխարի պէս կոտորեցին»։

– Ցեղասպանութիւնը կատարուել է թուրքի ձեռքով, բայց առողջ չէ երեխայի մէջ մի ամբողջ ժողովրդի դէմ ատելութիւն ներշնչել։ Ընդհանրապէս ճիշդ չէ ատելութեան հողի վրայ զարգացնել որեւէ գիտելիք ու գործունէութիւն: Ատելութիւնը անհնարին է դարձնում սառն դատողութիւնն ու տրամաբանութիւնը:

– Որքան էլ, որ խօսելու լինենք մեր անմեղ զոհերի մասին, պիտի կարողանանք խուսափել զոհի հոգեբանութիւնից եւ այդ անառողջ հոգեբանութիւնը երեխայի մէջ սերմանելուց։

– Մատուցումը պիտի կատարուի սառն, տրամաբանօրէն, առանց սսգալու ու լաց լինելու։

ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐ

– Հայոց Ցեղասպանութիւնը՝ հայոց պահանջատիրութեան հիմքն է:

– Հայոց Ցեղասպանութիւնը՝ ոչ միայն ազգային այլեւ համամարդկային հարց է:

– Հայոց Ցեղասպանութիւնը՝ Սփիւռքի պատմութեան սկզբնաղբիւրն է բայց միայն Սփիւռքի հարցը չէ:

– Հայոց Ցեղասպանութիւնը շարունակւում է՝ Թուրքիայում հայ մշակութային կոթողների փճացումով, սփիւռքահայութեան աստիճանական ձուլումով եւ Թուրքիայի շարունակական ուրացումով ու հակահայ գործունէութեամբ:

ԱՆՄԻæԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐ

-Սովորեցնել, որ Հայոց Ցեղասպանութիւնը պատմական դէպք չէ, այլ առկայ իրողութիւն՝ ամէն մի հայի ներկայ եւ ապագայ կեանքում:

– Սովորեցնել, թէ ինչո՞ւ է ուրանում թուրքը:

– Սովորեցնել, թէ ի՞նչ ազդեցութիւն ունի այդ ուրացումը հայի հաւաքական հոգեբանութեան վրայ:

– Սովորեցնել, թէ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ինչպէ՞ս է բացատրում 1970ական թուականների զինեալ պայքարը, որին շատերը հայկական ահաբեկչութիւն կոչեցին:

– Սովորեցնել, թէ ի՞նչ էր այն գաղափարախօսութիւնը, որ թուրքին ցեղասպանութեան մղեց: Կարելի՞ է արդեօք նոյնով բացատրել հայ-ազերի թնջուկը:

Աւելի մասնագիտական մանրամասնութիւնների մէջ չպիտի մտնեմ: Միայն ցանկացայ գաղափար տալ, թէ ինչ հարցեր էին քննարկւում, հարցեր՝ որոնց կարեւորութիւնը ազգային կրթութեան եւ դաստիարակութեան մէջ շատերը հաստատեցին, բայց եւ ոմանք էլ միտումնաւոր կերպով մերժեցին:

Առ ի բացատրութիւն՝ ՀՀ կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան կողմից հրատարակուած այս ուսումնաօժանդակ ձեռնարկը նոյն նախարարութեան կայքէջում տեղադրուած, ծաւալուն գործից քաղուած ուսուցչի ուղեցոյցն է: Քաղուածքը կատարեց Կրթութեան Ազգային ինստիտուտի (ԿԱԻ) գիտաշխատող Թեհմինա Քոչարեանը: Աւելի մատչելի դարձնելու համար որոշ չափով խտացրեց, դասական ուղագրութիւնը վերածեց հայաստանեանի ու գործը ներկայացրեց ԿԱԻին, որտեղից դրական յանձնարարութեամբ գործը յղուեց նախարարութեան: Հրատարակուած ձեռնարկը ցրուած է ՀՀ բոլոր 1400 դպրոցներում: Եղածը ուսուցիչների կողմից փորձարկման երթարկելով է միայն, որ հնարաւոր կը լինի բարելաւել, փոփոխել, յաւելել կամ զեղջել: Բայց նախ պիտի գաղափարը ընդունել:

Թուրքիայի կրթական քաղաքականութեան մէջ բացայատօրէն տարւում է Հայոց Ցեղասպանութեան ժխտման ուսուցումը իր բոլոր շեշտաւորումներով: Դաստիարակուող սերունդներին ներարկւում է հայատիացութիւն եւ Հայկական Հարցի ու պահանջների նկատմամբ թշնամական վերաբերմունք եւ անհանդուրժողութիւն: Նման միջավայրից սերած այդուհանդերձ պետութեան պաշտօնական գիծը ժխտող ու պատմութեան մեկնաբանութեան նոր ուղիներ փնռռող թուրք գիտնականին պիտի գնահատել, հովանաւորել ու խրախուսել: Իսկ  ի դիմաց եւ ի հեճուկս ներկայ աշխարհաքաղաքական իրողութեան, Հայոց Ցեղասպանութեան դասաւանդումը բոլոր տարիքային մակարդակներում մաս պիտի կազմի կրթական յստակ քաղաքականութեան՝ թէ՛ Հայաստանում եւ թէ Սփիւռքում: Այդ քաղաքականութեան ծրագրուած իրագործումն է որ մեզ ազգովին Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ ազգային պահանջատիրութեան ամրակայման կ՛առաջնորդի:

 ԵՂԵՌՆԻՆ ՆՈՒԻՐՈՒԱԾ ԱՅՍ ԹԻՒԻ ՀՈՎԱՆԱՒՈՐՆԵՐԷՆ

Հայոց հերոսական եւ հզօր Բանակի զինուորներն են մեր ազգի անվտանգութեան երաշխիքը:

Անոնք են, որ կը պահպանեն եւ պիտի պահպանեն մեր երկիրը,

մեր հայրենիքը, մեր ժողովուրդը

ամէն տեսակի վտանգներէ, յարձակումներէ, ցեղասպանական նկրտումներ ունեցող թշնամիներէ:

 Փառք Ձեզի, Հայոց Բանակի Զինուորներ:

ԱԼԻՍ ՆԱՒԱՍԱՐԳԵԱՆ