ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
Մարդու իրաւունքների եւրոպական դատարանը հրապարակեց «Փերինչեքն ընդդէմ Շուէյցարիայի»՝ արդէն 10 տարի ձգուող գործի վերաբերեալ որոշումը, որով մերժեց դատարանի ստորին պալատի կայացրած որոշումը բեկանելու՝ Շուէյցարիայի ներկայացրած հայցը:
Յիշեցնենք, որ Շուէյցարիայի դատարանը 2005թ. մի աշխատաժողովի ժամանակ Փերինչեքի՝ Հայոց Ցեղասպանութիւնը «միջազգային սուտ» բնորոշող յայտարարութիւնը որակել էր ռասսայական խտրականութեան եւ ազգայնականութեան դրսեւորում, իսկ Հայոց Ցեղասպանութիւնը՝ ապացուցուած պատմական փաստ: Գտնելով, որ թուրք գործիչը խախտել է Ցեղասպանութեան ժխտումը, հրէական Հոլոքոստի օրինակով, քրէական յանցագործութիւն համարող իր օրէնսդրութիւնը, նրան դատապարտել էր պայմանական ազատազրկման եւ պարտաւորեցրել տուգանք վճարել:
2013թ. Փերինչեքն այս վճիռները բողոքարկել էր ՄԻԵԴում, որը Դեկտեմբերին բաւարարել էր նրա հայցը՝ համարելով, որ շուէյցարական դատարանը խախտել է նրա՝ ազատ արտայայտուելու իրաւունքը: 2014թ. ՄԻԵԴ ստորին պալատի այս որոշումն աւելի բարձր ատեանում վիճարկեց Շուէյցարիան, եւ այդ գործում, որպէս երրորդ կողմ, ներգրաւուեցին Հայաստանն ու Թուրքիան:
Հայաստանի շահերը ներկայացնող փաստաբաններ æեֆրի Ռոբերտսոնը եւ Ամալ Քլունին ՄԻԵԴի այս որոշումը համարել են յաղթանակ: Հիմնական փաստարկն այն է, որ գործում Հայաստանի ներգրաւման հիմնական պատճառը եղել է ՄԻԵԴ ստորին պալատի՝ 2013թ. կայացրած որոշման մէջ Ցեղասպանութեան փաստը կասկածի տակ առնող պնդումները հանելուն հասնելը, ինչը դատարանը կատարել է: Ըստ փաստաբանների՝ դատարանը նաեւ ճանաչել է իրենց եւ իրենց նախնիների արժանապատուութեան յարգումը պահանջելու՝ հայերի իրաւունքը:
Նոյնաբովանդակ յայտարարութեամբ է հանդէս եկել նաեւ ՄԻԵԴում Հայաստանի ներկայացուցչի՝ Գէորգ Կոստանեանի գրասենեակը:
Այսպիսով՝ թէեւ Շուէյցարիան փաստացի պարտուել է ՄԻԵԴում, իսկ թուրք գործիչը փաստացի վաստակել է Ցեղասպանութիւնը հետայսու եւս ազատօրէն «սուտ» որակելու իրաւունքը, հայկական կողմը համարում է, որ ինքը յաղթանակ է տարել:
Նախ՝ պէտք է արձանագրել, որ Հայաստանն այս գործում ներգրաւուել է անհրաժեշտաբար, ոչ թէ նախաձեռնողի, այլ, ըստ էութեան, պաշտպանուողի կարգավիճակով: Փերինչեքի հայցի բաւարարման հիմքում ՄԻԵԴը դրել էր Ցեղասպանութեան փաստը առնուազն վիճելի նիւթ համարելու մօտեցումը՝ փորձելով այդ կերպ տարբերակել հրէական Հոլոքոստից եւ հիմնազրկել դրա ժխտումը քրէականացնելու՝ հայութեան նախաձեռնութիւնները: Եթէ Փերինչեքը յաղթէր այս հիմնաւորումներով, ստեղծուելու էր վտանգաւոր մի նախադէպ, երբ ցանկացածը կարող էր իրեն Ցեղասպանութիւնը ժխտող, նոյնիսկ վիրաւորող յայտարարութիւններ թոյլ տալ՝ յղում անելով Ցեղասպանութեան փաստը ժխտելու կամ առնուազն կասկածի տակ առնելու՝ Եւրոպական դատարանի դիրքորոշումը: Մեծ էր վտանգը, որ նման որոշումը Թուրքիայի կառավարութեան կողմից վերածուէր ընդհուպ Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացը կասեցնելու լրջագոյն իրաւական գործիքի: Այս մասով հայկական կողմն իսկապէս հասել է յաջողութեան:
Բայց սա չի նշանակում, թէ դա լիարժէք յաղթանակ է: Հայկական կողմը կանգնել է մի իրողութեան առջեւ, երբ կարող է տանուլ տալ Հայոց Ցեղասպանութեան ժխտումը միջազգայնօրէն քրէականացնելու պրոցեսը: Ֆրանսիայում Ցեղասպանութեան ժխտումը քրէականացնելու մասին՝ պառլամենտի ընդունած օրէնքն այդ երկրի Սահմանադրական խորհուրդը 2012թ. անվաւեր ճանաչեց հէնց այն հիմնաւորմամբ, որ քրէականացումը սահմանափակում է ազատ արտայայտման իրաւունքը, եւ Ցեղասպանութիւնն, այս իմաստով, համադրելի չէ հրէական Հոլոքոստին: Հիմա այս տեսակէտն ամրապնդւում է ՄԻԵԴի որոշմամբ, որը դառնալու է Ֆրասիայում, այլ երկրներում քրէականացմանը հասնելու նախաձեռնութիւններին դիմագրաւելու ամենալուրջ իրաւական փաստարկը:
Միւս կողմից՝ թերեւս բարոյապէս ճիշդ չէ, եթէ չասենք՝ երախտամոռութիւն է, ընդհանուր վճռի կոնտեքստից (բնագիրէն-Խմբ.) միայն Հայաստանին հետաքրքրող մասը կտրելը եւ այդ մասով յաղթանակ արձանագրելն այն դէպքում, երբ Շուէյցարիան, որն իր օրէնսդրութիւնը պաշտպանելուն զուգահեռ, այսպէս թէ այնպէս, ստանձնել էր նաեւ Հայ Դատը պաշտպանելու գործառոյթը, պարտութիւն է կրում: Բացարձակապէս հասկանալի չէ յատկապէս ցնծագին տոնայնութեամբ հաղորդագրութիւն տարածելու՝ ՀՀ գլխաւոր դատախազութեան մղումը: Եթէ սա ակնառու յաղթանակ էր, ապա առնուազն տարօրինակ է, որ գոնէ ԱԳՆն համապատասխան յայտարարութեամբ հանդէս չի գալիս: Չէ՞ որ, երբ Շուէյցարիան որոշեց 2014թ. Մարտին վիճարկել Փերինչեքին արդարացնող՝ ՄԻԵԴ ստորին պալատի որոշումը, ոչ միայն ԱԳՆն շտապեց ողջունել այդ քայլը, այլ նաեւ Հայաստանի նախագահը: Ակնյայտ է, որ սա միանշանակ յաղթանակ հռչակելիս հայաստանեան պատուիրակութեան անդամները, մեղմ ասած, չափն անցել են:
Երրորդ՝ Ցեղասպանութեան փաստը կասկածի տակ առնող ձեւակերպումները ՄԻԵԴ նախորդ վճռից հանուել են ոչ թէ Ցեղասպանութեան իրողութեան հարցում դատարանի միանշանակ համոզուածութեան պատճառով, այլ՝ դատաւորների միջեւ տարաձայնութիւնների: Նրանցից տասը նշել է, որ քննութեան առարկան Փերինչեքի ազատ արտայայտուելու իրաւունքն է, այլ ոչ թէ Ցեղասպանութեան փաստի վիճարկումը: Մինչդեռ՝ դատաւորներից միայն 7ն են Ցեղասպանութիւնը յստակ պատմական փաստ համարել:
Սա առաւել քան հասկանալի է դարձնում, որ չի կարելի երբեք յոյս ունենալ, թէ Ցեղասպանութեան ճանաչմանը հնարաւոր է հասնել միջազգային դատարանների միջոցով: Նրանց կողմից կայացուող որոշումները ոչ այնքան իրաւական, որքան քաղաքական նշանակութիւն ունեն: Այս դէպքում էլ ՄԻԵԴը դիմել է, այսպէս կոչուած, «ե՛ւ մեխին, ե՛ւ նալին» մեթոդին. մի կողմից՝ խօսքի ազատութեան սկզբունքի հիման վրայ ճանաչում է Ցեղասպանութեան փաստը վիճարկելու՝ Փերինչեքի, հետեւաբար՝ ցանկացած անձի իրաւունքը, միւս կողմից՝ ճանաչում է «իրենց եւ իրենց նախնիների արժանապատուութեան նկատմամբ յարգանք պահանջելու»՝ հայերի իրաւունքը: Սա յաւէրժ դատական վէճերի տեղիք տուող մօտեցում է: Որովհետեւ Ցեղասպանութիւնը բացայայտօրէն ժխտողներն իրենց հերթին են պաշտպանուելու համար յղում կատարելու Փերինչեքի գործով այս որոշմանը եւ այն նախադէպային համարելու, հայութիւնը՝ իր հերթին: Այնպէս որ՝ չի բացառւում, որ սա ոչ թէ պրոցեսի (գործընթացի-Խմբ.) վերջն է, այլ խառնաշփոթ ստեղծող մի նոր գործընթացի սկիզբ:
«ԵՐԿԻՐ»