ՍՈՆԻԱ ՔԻԼԷՃԵԱՆ-ԱՃԷՄԵԱՆ
Վերամուտ է: Ուրախ եւ խանդավառ դասարան կը մտնեմ, որովհետեւ վերջապէս պիտի ծանօթանամ Զ. կարգի աշակերտներուս: Գրասեղաններուն ետին պայծառ աչքերով աշակերտներ են, որոնց կոպերուն տակ անմեղութիւնը տակաւին կը յամենայ: Կը բարեւեմ, կ՛աղօթենք եւ կը ծանօթացնեմ ինքզինքս: Առնուազն ինծի համար շատ կարեւոր պահ մըն են ծանօթացման առաջին այս վայրկեանները, կը փորձեմ անուղղակիօրէն եւ երբեմն ալ բացայատ կերպով, մէջս արմատ նետած սէրը հանդէպ մայրենիին արտայայտել, խօսիլ այդ մասին, ծիծաղաշարժ դրուագներ պատմել, կատակել ու գրաւել անոնց ուշադրութիւնը: Մէկ խօսքով կը փորձեմ մասնագիտական բոլոր հնարքներս: Ու ահա հարցումներու տարափը. «Տիկին, ինչպէ՞ս սորված էք հայերէն», «Դեռ հայերէն գիրք կը կարդա՞ք», «Քանի՞ հայերէն բառ գիտէք», «Սելֆիին հայերէնը ի՞նչ է, տիկին» եւ այլն…
Կը խօսինք, կը խնդանք, ու ահա մէկ առ մէկ ոտքի կ՛ելլեն, իրենք զիրենք ծանօթացնելու: Ի՜նչ հրաշալի վայելք է լսել տասնմէկ-տասներկու տարեկան երեխաները, որոնք Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ ծնած ըլլալով, կը խօսին, կ՛արտայատուին հայերէնով: Բոլորն ալ Հայաստան այցելելու փափաքը ունին։ «Ո՞վ է քու նախասիրած հերոսը» հարցումիս՝ մէկիկ-մէկիկ կը թուարկեն հայ դիւցազուններու եւ սուրբերու անուններ… Ս. Մեսրոպ Մաշտոց, Առիւծ Մհեր, Վարդան Մամիկոնեան, Դրօ, Կոմիտաս եւ այլն… Որպէս հայերէն լեզուի ուսուցիչ կ՛ապրիմ լիութեան եւ խաղաղութեան հոգեկան անփոխարինելի պահեր:
Զանգը կը հնչէ: Աշակերտներս զբօսանքի կը պատրաստուին ու՝ «Տիկին, պա՜յ, վաղը կը տեսնուինք» ըսելով, կը վազեն բակ: Դասարանին մէջ կը մնայ տղեկ մը, անշարժ, գրասեղանին վրայ յենած ամբողջ մարմինովը, ափերը գրեթէ ամբողջութեամբ ծածկած են երեսը: Կը մօտենամ գրասեղանին: «Կրնա՞մ օգտակար ըլլալ», կը հարցնեմ: Լուռ է: Դարձեալ օգնութեան առաջարկ մը կը ներկայացնեմ, եւ յուսահատելով իր լռութենէն, կը նստիմ կողքի նստարանին ու ես ալ կը լռեմ: Յանկարծ ափերը վար կ՛առնէ ու արցունքներու փոքրիկ գետակները կը հոսին այտերէն:
– Տիկի՛ն, ես շատ տխուր եմ…
– Կ՛ուզե՞ս միասին աշխատինք եւ այդ տխրութիւնդ ուրախութեան վերածենք:
– Չես կրնար:
– Բայց ինչո՞ւ չեմ կր-նար: Եթէ դուն եւ ես ուզենք, կրնա՛նք, այդպէս չէ՞…
– Ո՛չ…
– Հապա՞…
– Տիկին, այս տարի վերջին տարիս է Ս. Յակոբի մէջ… ծնողներս արդէն որոշած են: Ես եկող տարի հոս չեմ, ֆրանսական պիտի երթամ, կը հասկնա՞ս… Մամաս ըսաւ հոն աւելի լաւ է, լաւ ֆրանսերէն կը խօսին, բայց ես կը սիրեմ դպրոցս, ընկերներս, հայերէնը, կը հասկնա՞ս…
Կը լռեմ: «Կը հասկնա՞ս»ը կը ծակէ ուղեղս: Պահը այնքան կը ծանրանայ սիրտիս, որ կ՛ուզեմ վազել դէպի պատուհանը ու գլուխս դուրս կախել՝ շնչելու փրկութեան օդը: Բայց նստարանիս վրայ գամուած կը մնամ: Ի՞նչ ըսեմ այս տղեկին: Մասնագիտական ի՞նչ հնարք օգտագործեմ, որ աշակերտս չցաւի, որ արցունք չհոսի աչքերէն ու չվիրաւորուի իր մանուկ ու անմեղ հպարտութիւնը:
Կը հաւաքեմ ինքզինքս: Թաշկինակ մը կու տամ, որ սրբէ արցունքի դառն գետակները: Կը նայիմ աչքերուն խորը ու կը փորձեմ այնպէս մը խօսիլ հետը, որ բառերս վիրակապերու պէս հանգչին անոր ներսէն բխող արիւնին վրայ: «Բայց գիտե՞ս», կ՛ըսեմ, «դուն շա՜տ բախտաւոր ես, քանի որ ֆրանսական դպրոց երթալով հանդերձ, տակաւին կրնաս ամէն Ուրբաթ, Շաբաթ, Կիրակի օրերը Հայ կեդրոն գալ, ընկերներդ հոն կ՛ըլլան, կրնաս պատանի կամ ՀՄԸՄական ըլլալ, եկեղեցւոյ երգչախումբին մաս կազմել, պարախումբի երթալ, Կիրակնօրեայ վարժարան յաճախել… այսպիսով միշտ շրջապատուած պիտի ըլլաս դպրոցի ընկերներովդ, հայերէն պիտի խօսիս, հայերէնը միշտ պիտի ապրի մէջդ եւ այլն…»:
Այո՛, ըսի այս բոլորը, որովհետեւ աւելին չէի կրնար ըսել, որովհետեւ այդ «աւելին» իրեն չէ որ պիտի ըսէի:
Դասարանէն դուրս կու գամ կուրծքիս տակ շալկած ցաւը տղեկին: Ու կը մտածեմ «ինչո՞ւ», «ինչո՞ւ այսքան հիւանդագին ու բարդութաւոր ենք»: Արդեօք երբեք մտածա՞ծ ենք, թէ ի՛նչ պատգամ կը փոխանցենք մեր զաւակներուն, երբ անոնց մատղաշ ուղեղներուն մէջ կը գամենք «օտարը» նախընտրելու ստորակայութեան բարդոյթը: Միթէ՞ «ուրիշ»ն է միայն, որ կրնայ մեր զաւակներուն փոխանցել «կեանքի մէջ յաջողութեան հասնելու գաղտնիքները»: Մեր վարժարանի գոյութիւնը, գոյատեւումն ու հարիւրաւոր շրջանաւարտներու այսօրուան ձեռքբերումները բաւարար փաստեր չե՞ն, որ վերջապէս հասկնանք, թէ «հարստութիւնը» մեր պարտէզին մէջ է եւ ոչ դրացիին:
Մոնթրէալ, Գանատա