ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ
Հայաստանից հեռարձակուող «Երկիր Մեդիա» կայքն իր պարբերական հաղորդումներում անդրադառնում է հրատապ հարցերի, դուռ է բացում դրանց հանդէպ նոր մօտեցումների եւ քննարկումների: Հաղորդաշարը վարում է բարեկիրթ, անբասիր հայերէնի տէր եւ պատրաստուած լրագրող Դաւիթ Սարգսեանը, որի վերջին հաղորդումներից մէկը Լեզուի օրուայ առթիւ էր, եւ քննարկւում էին այսօրուայ հայերէնին վերաբերող հարցեր: Հաղորդման զրուցակիցներն էին Հր. Աճառեանի անուան Լեզուի հիմնարկի տնօրէն Վիկտոր Կատվալեանը եւ Մ. Աբեղեանի անուան Գրականութեան հիմնարկի տնօրէն Վարդան Դեւրիկեանը: Զրոյցի նիւթը այսօրուայ հայերէնի անմխիթար վիճակն էր, սկսած օտարաբանութիւններից, անհարկի փոխառութիւններից մինչեւ ուղղախօսութիւն, արեւմտահայերէնի պահպանում ու զարգացում եւ, անշուշտ, ուղղագրութիւն:
Զոյգ զրուցակիցները անդրադարձան նշեալ հարցերին, տալով իրենց մօտեցումները: Արծարծուած բոլոր հարցերի մէջ ամենահրատապն ու անհանգստացնողը միասնական Մեսրոպեան ուղղագրութեան վերականգնման հարցն է, ոչ միայն այն պատճառով, որ այն մեր ազգի միասնականութեան բաղադրիչ է, այլ նաեւ այն պարզ պատճառով, որ ուղղագրութեան հարցը գիտական հարց է եւ կարելի է լուծել միայն ու միայն լեզուաբանների որոշմամբ եւ պետական հրահանգով: Քանի որ ուղղագրութեան հարցը լեզուաբանական հարց է, ուստի պիտի անդրադառնանք միայն Լեզուի հիմնարկի տնօրէնի գնահատականներին:
Լեզուի հիմնարկի տնօրեն Վ. Կատվալեանը կարեւորեց հեռուստատեսային հաղորդումներում գրական լեզուի գործածութեան անհրաժեշտութիւնը, նշելով, թէ շատեր կարծում են, թէ խօսակցական լեզու գործածելը աւելի բնական է, մինչդեռ ե՛ւ գրաւոր, ե՛ւ բանաւոր խօսքում գրական լեզու գործածելը բնաւ էլ անբնական չէ, անդրադարձ կատարեց նաեւ փոխառութիւնների հարցին: Վերադառնալով Մես-րոպեան ուղղագրութեան խնդ-րին, նա շնորհակալութեան խօսք ուղղեց արեւմտահայութեան, որ ահա գրեթէ մէկ դար պահապան է կանգնած դասական ուղղագրութեան, որ լեզուաբանի գնահատմամբ, այն համահայկական համակարգ է, հիանալիօրէն ծառայել է գրաբարին, միջին հայերէնին եւ ծառայում է արդի արեւմտահայերէնին, հարազատ է հայոց լեզուին եւ լեզուական մեծ արժէք է: Միաժամանակ նա գտաւ, որ Աբեղեանական ուղղագրութիւնն այսօր լիովին բաւարարում է Հայաստանի մտաւորականութեանը, եւ կարիք չկայ երկու ուղղագրական համակարգերը հակադրել միմեանց, այլ գործածել երկուսն էլ, սակայն անկարող եղաւ չխոստովանել, որ երկու տարբեր ուղղագութեան առկայութիւնը տրոհում է ազգին:
Չասուեց ամենակարեւորը, որ 1922թ. ընդունուած Աբեղեանական ուղղագրութիւնը կէսկատար, արհեստական եւ քաղաքական շարժառիթով ստեղծուած մի համակարգ է, որ դրա ընդունումը ոճիր էր հայոց լեզուի հանդէպ, որ այն լեզուասպանութիւն էր եւ յաջորդեց Ցեղասպանութեան: Չասուեց, որ ազգին հարուածելու ժամանակ երբեք չեն շրջանցում լեզուին: Երկիրը ծուատուած էր, ազգը՝ գլխատուած, եկեղեցին՝ համարեայ ոչնչացուած եւ բանակը՝ նոյնպէս. մնում էր հիմնասիւներից մէկը՝ լեզուն, եւ հարուածը չուշացաւ: Նախ առաջարկուեց Մեսրոպեան այբուբենից անցնել լատինականին, հաւանաբար մեզ շփոթելով միջինասիական ինչ որ ցեղախմբի հետ, հայ ազգին վերջնականապէս անդունդ գլորելու համար, ապա պարտադրուեց Աբեղեանական ուղղագրութիւնը: Նախ ցարական Ռուսաստանն էր, ապա՝ խորհրդայինը, բայց նպատակը այսօր էլ չի մեռել եւ նոյնն է: Չարաշուք ուրուականները ժամանակ առ ժամանակ վերադառնում են. Ռուսաստանը մէկ առաջարկում է Հայաստանում ռուսական դպրոցների լայն ցանց ստեղծել, մէկ՝ ռուսերէնին պետական լեզուի կարգավիճակ շնորհել, վերջերս էլ առաջարկում էր հրաժարուել Մեսրոպեան այբուբենից եւ անցնել սլաւոնների կողմից գործածուող կիրիլիցային: Ռուսական լեզուական քաղաքականութիւնը յար եւ նման է թուրքականին, այն տարբերութեամբ միայն, որ հայերէն խօսելու համար լեզու չեն կտրում: Այս իրողութիւնը նաեւ ցուցանիշ է այն բանի, որ Ռուսաստանը շարունակում է Հայաստան-Ռուսաստան յարաբերութիւնները դիտել որպէս տիրոջ եւ հպատակի յարաբերութիւն:
Մեսրոպ Մաշտոցը միայն գրեր չի ստեղծել, նա նաեւ ուղղագրութիւն է սահմանել եւ հանճարեղ լեզուաբան լինելով, այն կատարելապէս է սահմանել: Ուղղագրութեան հարցը լեզուաբանական հարց է, իսկ քանի որ լեզուաբանութիւնը գիտութիւն է, ուստի եւ գիտական հարց է: Լաւ կը լինէր, որ պրն. Վիկտոր Կատւալեանը անվարան հնչեցնէր այս ամէնը, որպէսզի ուղղագրութիւնը վերականգնուի, ազգը միասնական լինի նաեւ այս հարցում, եւ մենք այլեւս գլխիկոր եւ մեղաւորութեան զգացումով չկանգնենք Մաշտոցի շիրիմի առջեւ:
Հայաստանի Հանրապետութեան 100ամեակին ընդառաջ, որպէս լաւագոյն ընծայ այդ հանրապետութիւնը կերտողների յիշատակին եւ մեր ողջ ազգին, պէտք է բարձրացնել ուղղագրութեան հարցը, որպէս պահանջատէր, ինչպէս պահանջատէր ենք մեր բռնազաւթուած հայրենիքին: