NEWS.AM-Ի ԶՐՈՅՑԸ ԿԱՆԱԴԱՀԱՅ ԴԵՐԱՍԱՆՈՒՀԻ, ՌԵԺԻՍՈՐ ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆՋԵԱՆԻ ՀԵՏ
Սփիւռքահայ գործիչների «Արդարութիւն Հայաստանում» նախաձեռնութեան մասին, Հայաստանի ներքաղաքական կեանքի սփիւռքի նախարարութեան մասնակցութեան մասին NEWS.amը զրուցել է կանադահայ դերասանուհի, ռեժիսոր Արսինէ Խանջեանի հետ:
ՀԱՐՑ.- Արսինէ, ՀՀ ոստիկանութեան աշխատակիցները Յուլիսի 27ին Խորենացի փողոցից անհեթեթ եւ ապօրինի հիմնաւորմամբ ձեզ բերման ենթարկեցին: Այդ դէպքից յետոյ դուք առաւել յաճախ սկսեցիք հրապարակային ներկայանալու ԶԼՄների առջեւ՝ բարձրաձայնելով իշխանութիւնների կողմից իրականացուող ապօրինութիւնների, Հայաստանին եւ հայ ժողովրդին սպասուող վտանգների եւ, առհասարակ, այն անարդար վիճակի մասին, որում գտնւում է Հայաստանում ապրող քաղաքացին: Արդեօք հէնց այս դէ՞պքն էր, որ ձեզ դրդեց աւելի ակտիւ ներգրաւուել Հայաստանի ներքաղաքական իրականութեանը: Ի՞նչ պատկերացում ունէիք Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակի մասին նախկինում եւ Յուլիսի 27ից յետոյ:
ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆՋԵԱՆ.- Նախ ասեմ, որ այն, ինչ պատահեց Յուլիսին, ոչ միայն իմ, այլեւ ամբողջ հայ ժողովրդի համար առանձնայատուկ դժուար շրջան էր: Ես նաեւ տեղեակ եմ եղել, որ նախկինում նոյնպէս եղել են դժուար շրջաններ Հայաստանում, բայց կարծում եմ, որ յատկապէս Յուլիսն առանձնայատուկ կարեւոր անցման ժամանակաշրջան էր: Որքանով էի տեղեակ Հայաստանում տիրող իրավիճակին, ասեմ, որ ինձ համար միշտ յստակ էր, որ Հայաստանում տարիներ շարունակ անկախութիւնից ի վեր առկայ են լուրջ ներքին խնդիրներ՝ կապուած կոռուպցիայի, ընտրութիւնների, ապօրինութիւնների հետ: Այդ ամէնի մասին մենք Սփիւռքում տարիներ շարունակ տեղեակ եղել ենք: Բոլորս էլ միշտ կարծել ենք, որ Հայաստանին ժամանակ է պէտք, որպէսզի ինքն իրեն գտնի, նոր պետութեանը, նոր իշխանութեանը պէտք է հնարաւորութիւն տալ ձեւաւորուելու, սակայն 25 տարուայ ընթացքում, ցաւօք, այդ ձեւաւորումները տեղի ունեցան ոչ լաւագոյն պայմաններում, եւ շատ անգամ չարաշահուեց այն կարծիքը, որ Հայաստանի նկատմամբ այնքան շատ են ճնշումները դրսից, յատկապէս հարեւան երկրներից, որ այս դասաւորումները որոշ չափով հնարաւոր է, որ ճիշդ լինեն Հայաստանի համար: Մեզ համար Սփիւռքում երազ էր, երբ Հայաստանը անկախացաւ, որովհետեւ Հայաստանը մեզ համար ազգի պատկանելութիւն է նշանակում: Մեր Սփիւռքի հաստատութիւնները, որոնք ձեւաւորուեցին Ցեղասպանութեան հետեւանքով եւ գոյութիւն ունեն 1918ից ի վեր ամբողջ աշխարհում, այն, որ մենք այնտեղ ենք ապրում, այդ ամէնը մեր որոշած պայմաններով չէր: Մենք միշտ կարծել ենք, որ այն օրը, երբ Հայաստանն անկախանայ, այդ պետութիւնը նաեւ կը ներկայացնի մեր ազգին, այսինքն՝ մեզ, որովհետեւ մենք քաղաքացի չենք, բայց ազգի մաս ենք կազմում որպէս հայ:
Յուլիսի դէպքերն առաւել բարդացրին վիճակը, եւ ես հասկացայ, որ դիրքորոշում է պէտք, որովհետեւ նաեւ ապրիլեան զոհերը, որ նահատակուեցին այդ պատերազմի եւ բանակային ահաւոր պայմաններում, զոհուեցին ոչ թէ բնական պայմաններում, այլ հէնց Ապրիլի դէպքերը այն ճիշդ պատերազմական պայմանները չէին, որ մենք պէտք է այդքան զոհ տայինք: Այդ զոհերն անտեղի զոհեր էին: Այս երկու դէպքերի պատճառով էր, որ ինձ համար յստակ դարձաւ, որ ես պարտականութիւն ունեմ, որպէս Սփիւռքի անդամ, որ գոնէ արձագանգեմ եւ հասկանամ, թէ ինչ է վիճակում է գտնւում Հայաստանն իրականում: Եւ այդ ժամանակ արդէն յստակ դարձաւ, որ սա ընդամէնը հետեւելու հարց չէ, այլեւ մասնակցելու հարց է: Ես ՀՀ քաղաքացի չեմ, բայց կարծեցի, որ դա իմ իրաւունքն է, որպէս հայ, եւ ինձ համար Հայաստանը ամենակարեւոր տեղն է: Ես իմ կեանքի ընթացքում տարբեր երկրներում գործունէութիւն եմ ծաւալել, բայց որպէս հայ Հայաստանը ինձ համար առաջնային մտահոգութիւնն է այս շրջանում:
ՀԱՐՑ.- Յուլիսեան դէպքերից ամիսներ անց դուք մի խումբ յայտնի սփիւռքահայ մտաւորականներով հանդէս էք գալու «Արդարութիւն Հայաստանում» նախաձեռնութեամբ, որի շրջանակում պատրաստւում էք Ապրիլին կայանալիք խորհրդարանական ընտրութիւններին հանդէս գալ դիտորդական առաքելութեամբ: Ինչպէս արդէն նշեցիք, լինելով Սփիւռքում, դուք էլ էիք տեղեակ, որ Հայաստանում ընտրութիւնները կեղծւում են, եւ անկախ տարբեր դիտորդական առաքելութեան փորձերից՝ իրավիճակը Հայաստանում չի փոխուել: Ինչո՞ւ ընտրեցիք հէնց այս ճանապարհը՝ Հայաստանում ժողովրդավարական փոփոխութիւններին նպաստելու համար:
ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆՋԵԱՆ.- Կարծում եմ՝ դա ամենաճիշդ քայլն էր, որով կարող էինք բերել մեր Սփիւռքի օժանդակութիւնը: Իմ եւ շատ սփիւռքահայերի դիրքորոշումը այս պահին Հայաստանում տեղի ունեցող փոփոխութիւնների նկատմամբ սադրանքի հարց չէ: Բնաւ չենք ցանկանում արդէն բարդ մթնոլորտը աւելի բարդացնել: Յստակ է, որ Հայաստանում ժողովրդավարութեան հարցը, մեծ խնդիր է: Պետութիւնը եւ իշխանութիւնը իրար խառնուած մի ոլորտ են, եւ ժողովրդավարութիւնը ողջ պատմութեան ընթացքում բացակայել է Հայաստանում: Ժողովրդավարութեան առաջին պայմանը քուէարկութիւնն է. այսինքն՝ եթէ քաղաքացին ունի ազատ քուէի իրաւունք, մասնակցելու կարողութիւն ու իր յստակ դիրքորոշումն ունի ցանկացած կուսակցութեան վերաբերեալ: Այժմ Հայաստանում իշխանութեան եւ ժողովրդի միջեւ կապ չկայ, եւ այս հարցը շատ բարդ հարց է: Սփիւռքը մասնակցութիւն չունի այդ գործընթացներին, չնայած որ կայ սփիւռքի նախարարութիւն, որը ճիշդ ձեւով չկարողացաւ մշակել Սփիւռքի եւ Հայաստանի լուրջ մասնակցային յարաբերութիւնը: Իշխանութիւնները նոյնպէս նոյն դիրքը բռնեցին Սփիւռքի հանդէպ, որը միայն սահմանափակուեց Սփիւռքից նիւթական օժանդակութեամբ, կամ խմբերով, որոնք եկան Սփիւռքից մասնակցելու Արցախի առաջին պատերազմին: Այս հարցերից զատ, մեզ առիթ չի տրուել մասնակցելու եւ այժմ էլ, կրկնում եմ, իշխանութիւնները չուզեցին ընդունել Սփիւռքին որպէս մասնակից դեռ անկախութեան առաջին օրերին, որ միասին ձեւաւորենք երկիրը, որը հնարաւորութիւն էր, որ տեղի չունեցաւ, Սփիւռքը քաշուեց մի կողմ, որովհետեւ ինքը հասկացաւ, որ կարեւորը Հայաստանի պետութիւնն է, եւ այս երկու տարբերակներում յարաբերութիւնը Սփիւռքի հետ տեղի չունեցաւ: Օժանդակութիւնը ուղարկուեց, եւ համաձայն եմ, որ դեռ էլի կ՛ուղարկուի, եթէ ճիշդ օգտագործուի, բայց մի բան, որ կարող է անել Սփիւռքը այս պահին, կապն է, որ ուզում ենք հաստատել Հայաստանի հետ՝ թիկունք կանգնելով ժողովրդին: Ժողովրդին թիկունք լինել չի նշանակում պետութեան կամ իշխանութեան դէմ աշխատել: Այս յստակ գաղափարը իմ մէջ հասունացել է, որ եթէ ժողովուրդն իր ազատ կամքով, իր ինքնավստահութեամբ չկարողանայ մասնակից դառնալ երկրի բարեկարգմանը, այդ երկիրը իմաստ չունի: Երկիրը դա միայն հողը չէ եւ առանց իր ժողովրդի ոչինչ է: Անկախութիւնից ի վեր Հայաստանում հայութեան թիւը աւելի պակասեց մեծանալու փոխարէն: Սա նորմալ չէ: Պէտք է անդրադառնանք այն պատճառներին, որոնք ստիպեցին Հայաստանի բնակչութիւնը կիսով չափ պակասի: Յստակ է, որ այսօրուայ նոր Սփիւռքը հետաքրքրութիւն չունի. ինչո՞ւ, դա ինձ համար մեծ հարց է, որովհետեւ իրենք իրենց քաղաքացիական իրաւունքը չունեն, որ քուէարկեն: Ոստիկանութեան այդ կեցուածքը Յուլիս ամսին ցոյց տուեց, որ Հայաստանը ոստիկանական պետութիւն է, դրան այլ բացատրութիւն չկայ: Այս կեցուածքը անընդունելի է՝ կաշառքները, որ անում են ընտրութիւններին եւ դրանից առաջ, հասցնել քաղաքացուն այն վիճակին, որ նա մտածի, թէ չի կարող բան փոխել եւ վերցնի այդ 10,000 դրամը՝ չմտածելով, որ այդ 10,000ը, որն իր կեանքը մէկ երկու օր է մի քիչ դիւրացնելու, մնացած 4 տարիներին բարդացնելու է ոչ միայն իր, այլեւ իր զաւակի, թոռան կեանքը: Կան ընտանիքներ, որտեղ հայրերը մեկնել են այլ երկրներ ընտանիքը պահելու համար, եւ իրենց զաւակներին չեն տեսնում, որ վայելեն իրենց ընտանեկան կեանքը, կան մայրեր, որ մեկնել են աշխատելու, որ նիւթապէս ապահովեն իրենց ընտանիքները… սա իսկապէս ընդունելի վիճակ չէ: Եթէ չհասկանանք, որ ունենք Սփիւռք, որը կարող է մասնակցել եւ փոխել իրավիճակը, եթէ այս յարաբերութիւնը չմշակուի, դժբախտաբար, ժողովուրդը կը կորցնի իր հնարաւորութիւնը:
ՀԱՐՑ.- Վերջին բոլոր ընտրութիւններից յետոյ ընդդիմութիւնն իշխանութեանը մեղադրել է ընտրութիւններ կեղծելու մէջ՝ չնայած բոլոր ընտրութիւններին էլ դիտորդական մեծ թուով առաքելութիւններ են մասնակցել: Մտավախութիւն չունէ՞ք, որ ձեր առաքելութիւնն էլ չի կարող արդիւնաւէտ լինել:
ԱՐՍԻՆԷ ԽԱՆՋԵԱՆ.- Դիտորդները, որ պէտք է մասնակցեն, պէտք է ճիշդ պատրաստուեն այդ ուղղութեամբ եւ այդ դիտորդները լինելու են ծագումով հայ, որպէսզի առաւել մոտիւացուած լինեն: Չնայած վստահ եմ, որ փորձեր լինելու են խախտելու այդ դիտորդական գործընթացը, բայց ասեմ՝ ինչին եմ հաւատում: Եթէ այդ փորձերը շարունակուեն, ապա մէկ բան յստակ կը լինի, որ այս երկրի ձեւաւորումը ճիշդ այն է, ինչ մենք չենք կարող ընդունել: Անելով առաջին քայլը՝ մենք հնարաւորութիւն կ՛ունենանք հասկանալու, թէ որն է լինելու մեր 2րդ, 3րդ քայլը, եւ այդպէս շարունակ: Փոփոխութիւնները երկրներում մէկ օրում չեն լինում, եթէ նայենք եւրոպական երկրներին, ԱՄՆին, իրենց պատմութեան մէջ ժողովրդավարութիւնը մէկ օրում չի հաստատուել, դրա համար ժամանակ է պէտք: Ժամանակը մենք կ՛օգտագործենք, եթէ կամքը եւ մասնակցութիւնը միասին տեղի ունենան, այսինքն՝ չենք յուսահատուի, փորձեր կ՛անենք, երբեմն յաջողութիւն կ՛արձանագրենք, երբեմն՝ ոչ: Այս պահին ժողովրդի մօտ ցանկութիւն կայ, որ Սփիւռքը իր թիկունքին կանգնի: Մինչեւ հիմա այս յարաբերութիւնը տեղի է ունեցել պետութեան միջոցով, նախարարութիւնների միջոցով, իսկ հիմա այս երկու քաղաքացիական հասարակութիւնները Սփիւռքում եւ Հայաստանում պէտք է սկսեն իրար ծանօթանալ: Այն դիտորդները, որ մասնակցելու են այս նախաձեռնութեանը, անհատներ են, որ տեսնելով այդ ցանկութիւնը Հայաստանի քաղաքացիների կողմից, առաջարկել են իրենց մասնակցութիւնը, եւ ես հաւատում եմ, որ երբ բոլորը գտնուեն այստեղ, անկախ ընտրութիւնների արդիւնքներից, ամենալաւ փորձառութիւնը կը լինի այն, որ այդ Սփիւռքի անհատները յարաբերուեն Հայաստանի քաղաքացու հետ: Այս մասնակցութիւնը եւ շփումը տարբերուելու է Հայաստանի մեր մնացած այցելութիւններից: Սա լուրջ քայլ է, որը մեզ աւելի պէտք է մօտեցնի:
NEWS.am