Ի՞նչ Ապացուցեց Եւ Դեռ Ի՞նչ Ունի Ապացուցելու Հայկական Բանակը

ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ

Նոյեմբերի 22ի առաւօտեան Հայաստանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը եւ ԼՂՀ Պաշտպանութեան բանակը վերջապէս յայտնեցին այն, ինչին լարուած, ինչ որ իմաստով խոցուած արժանապատուութեամբ սպասում էր ամբողջ հայութիւնը:
Նոյեմբերի 12ին ադրբեջանական զինուժի կողմից ոչնչացուած հայկական մարտական ուղղաթիռի անկման վայրից տարհանուել են երեք հայ օդաչուների դիերը, ուղղաթիռի որոշ կարեւոր մասեր, ինչը յաջողուել է իրականացուած յատուկ գործողութեան արդիւնքում: Տեղեկացուեց նաեւ, որ այդ գործողութեան ժամանակ հակառակորդն առնուազն երկու զոհ է տուել (որոշ տեղեկութիւնների համաձայն էլ՝ զոհերի թիւը 7ն է):
Մարդկային կորստի ցաւն, ի հարկէ, անդարմանելի է: Սակայն երեք երիտասարդ հայ օդաչուների մարմինները վերադարձնելու խնդիրը պատուի հարց էր ոչ միայն հայկական զինուած ուժերի, այլեւ ողջ պետականութեան համար: Եւ բանակը հերթական անգամ, բառի իսկական իմաստով, փրկեց հայկական երկու պետութիւնների դէմքը, հերթական անգամ հպարտութեան եւ պատկառանքի խորը զգացում յարուցեց, հերթական անգամ ապացուցեց իր՝ մեզանում թերեւս ամենակայացած համակարգը լինելու իրողութիւնը: Հէնց այս հանգամանքն է, որ բարձրացնում է հայկական բանակի վստահութեան մակարդակը, այն յիրաւի դարձնում տարածաշրջանային գործօն:
Ադրբեջանի ռազմական հեղինակութեանը հասցուած աւելի մեծ հարուած, քան այս գործողութիւնն էր, դժուար է պատկերացնել: Խնդիրը միայն հայ օդաչուների մարմինները եւ ուղղաթիռի «սեւ արկղերը» վերցնելու ու շահարկելու, «առեւտրի առարկայ դարձնելու» հնարաւորութիւնից Բաքուին զրկելը կամ էլ հասցուած մարդկային կորուստները չեն: Գործնականում հայկական բանակն առաւել քան առարկայօրէն հասկացրեց հակառակորդին, որ եթէ կարողանում է նրա քթի տակից, յենակէտերից մի քանի տասնեակ մետր հեռաւորութեան վրայ նման գործողութիւն իրականացնել, ապա նրան հասու է նմանատիպ պրոֆեսիոնալ գործողութիւնների իրականացումը նաեւ Ադրբեջանի թիկունքում: Այս իմաստով՝ իրականացուած գործողութիւնն անուղղակի հարուած էր Ադրբեջանի՝ սեփական անվտանգութեան նկատմամբ վստահութեանը: Թերեւս հէնց այս իրողութեան կամ վտանգի գիտակցումն է Բաքուին շոկային (ցնցում-Խմբ.) վիճակի մէջ գցել, ստիպել սեփական հանրութեանը ենթարկել տեղեկատուական բացարձակ բլոկադայի (շրջա-փակման-Խմբ.):
Հայկական ԶՈՒի իրականացրած այս օպերացիան (գործողութիւնը-Խմբ.) աննախադէպ էր ոչ միայն իր յանդգնութեամբ կամ համարձակութեամբ, այլեւ գործարկման մասշտաբայնութեամբ եւ տեւողութեամբ: Սովորաբար մարդկային աւելի մեծ կորուստներից եւ ձախողումից խուսափելու համար նման գործողութիւններն իրագործւում են կայծակնային արագութեամբ՝ օգտագործելով անսպասելիութեան էֆեկտը: Սակայն այս դէպքում գործ ունենք ոչ միայն երկարատեւ եւ մանրամասն մշակման, այլեւ, դատելով պաշտօնական տեղեկատուական հոսքերից, առնուազն 2 օր տեւած գործողութեան հետ: Հայաստանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը, ի պատասխան Բաքուի հերքումների, Նոյեմբերի 22ին տեղեկացրեց, որ յատուկ գործողութիւնն իրականացուել է այն օրը, երբ Ադրբեջանը պաշտօնապէս տեղեկացրեց առաջնագծում մէկ զինուորի կորուստ ունենալու մասին: Դա տեղի է ունեցել Նոյեմբերի 20ին: Հետեւաբար, պարզ տրամաբանութիւնը յուշում է, որ գործողութիւնն առնուազն հէնց այդ օրն է սկսուել: Դա թոյլ է տալիս եզրակացնելու, որ յատուկ ջոկատայիններն առնուազն երկու օր ուղղաթիռի անկման վայրում հետախուզական գործողութիւններ են իրականացրել՝ տեղորոշելու համար օդաչուների մարմինները եւ ուղղաթիռի՝ տարհանման ենթակայ անհրաժեշտ սարքաւորումները: Թէ ինչպիսի բարդութեան օպերացիայի մասին է խօսքը, կարելի է պատկերացնել՝ թէկուզ հաշուի առնելով այն փաստը, որ գործողութիւնների վայրը գտնւում է ադրբեջանական դիրքերից ընդամէնը 100-120 մետր հեռու:
Բայց ամենաուշագրաւն այն է, որ կազմակերպուել է մի գործողութիւն, որի ընթացքում թերեւս առաջին անգամ կիրառուել են քարոզչական, մանիպուլեացիոն, նոյնիսկ դիւանագիտական որոշակի հնարքներ՝ հակառակորդի ուշադրութիւնը շեղելու, զգօնութիւնը թուլացնելու համար: Նոյեմբերի 20ին, երբ, փաստօրէն, օպերացիան արդէն սկսուել էր, ՀՀ պաշտպանութեան նախարար Սէյրան Օհանեանը Եռաբլուրում յայտարարում էր, թէ առայժմ իրենք փորձում են օդաչուներին հասնելու եւ նրանց մարմինները բերելու հարցը լուծել դիւանագիտական ճանապարհով: Իսկ դրա նախօրէին, երբ արդէն առնուազն որոշուած է եղել, թէ ինչ սցենարով է ծաւալուելու գործողութիւնը, ԼՂՀն պաշտօնապէս երկրորդ անգամ դիմեց Կարմիր խաչին՝ օդաչուների ճակատագիրը պարզելու հնարաւորութիւն ստեղծելու եւ մարդասիրական միջանցք բացելու հարցով:
Նման բաները պատահական չեն լինում: Այդ գործողութիւնում, կամայ, թէ ակամայ, առանցքային դեր է կատարել նաեւ ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչ Անջէյ Կասպրչիկը, որն այդ օրերին ուղղաթիռի անկման վայրին մօտենալու համաձայնութիւնն Ադրբեջանից ստանալու նպատակով ակտիւ բանակցութիւնների մէջ էր: Իսկ Նոյեմբերի 21ին, այսինքն՝ գործողութեան արդէն ընթացքի մէջ լինելու ժամանակ, նա մեկնեց Բաքու՝ ստեղծուած իրավիճակը Ադրբեջանի ղեկավարութեան հետ քննարկելու նպատակով: Այլ կերպ ասած՝ Կասպրչիկի առաքելութիւնն օգտագործուել է դիւանագիտական ճանապարհով հարցի լուծմանը հասնելու՝ հայկական կողմի տրամադրուածութիւնը Բաքուի մօտ աւելի համոզիչ ներկայացնելու նպատակով, ինչը, փաստօրէն, որպէս ուշադրութիւն շեղելու միջոց, հիանալի կերպով աշխատել է:
Սա ռազմական, քարոզչական եւ դիւանագիտական ռեսուրսների համադրման փայլուն դրսեւորում էր, ինչը ցոյց է տալիս համակարգուած եւ բազմաբեւեռ գործելու կարողութեան մասին, ինչը զինուած ուժերի համար իսկապէս լուրջ ձեռքբերում պէտք է համարել: Սակայն որքան էլ այս առումով իրավիճակը յուսադրող է, միեւնոյն է՝ հնարաւոր չէ դրա քօղածածկոյթի տակ մոռանալ ուղղաթիռի ոչնչացման պատճառների վերաբերեալ դեռեւս պատասխանների կարօտ հարցերը: Եթէ մինչ այսօր տարրական բարոյականութիւնը, առանց այն էլ լարուած եւ ողբացող հանրութեանը յուսահատութեան չհաս-ցնելու մղումները, ինչպէս նաեւ հակառակորդի քարոզչութեանն ակամայ չծառայելու գիտակցումը թոյլ չէին տալիս սրելու, բարձրացնելու այդ հարցադրումները, ապա հիմա տղաների մարմինները մեզ մօտ են: Եւ թերեւս ժամանակն է, որ ՀՀ ՊՆն կամ ԼՂՀ Պն, կամ էլ երկուսը միասին բացատրեն, թէ ինչպէ՞ս ուղղաթիռները յայտնուեցին մի գօտում, որտեղ, ըստ տրամաբանութեան, չպէտք է լինէին, ո՞վ կամ ովքե՞ր են պատասխանատու դրա համար:
Սա կարեւոր է ոչ այնքան հանրութեան համար, որքան հէնց բանակի, շարքային հայ զինուորի: Որովհետեւ միայն պատասխանատու կեցուածք դրսեւորելու միջոցով կարելի է հաւատացնել նրան գոնէ հրամանատարական կազմի, պրոֆեսիոնալ մասնագէտների կողմից կայացուող որոշումների մակարդակում իր անվտանգութիւնը հնարաւորինս երաշխաւորուած լինելու, առնուազն հնարաւոր ռիսկերը նուազագոյնի հասցուած լինելու մէջ:
Ի վերջոյ, բանակի, զինուորի մարտունակութիւնը միայն ռազմական հմտութիւններին տիրապետելով չի սահմանափակւում: Այն նաեւ փոխադարձ հաւատն է զինակցի, հրամանատարի, հրամանատարական շտաբի եւ պետութեան նկատմամբ: Զինուորն իր պարտքն այս իմաստով կատարել է, մնում է պետութիւնն անի այն, ինչ կախուած է իրենից:

«ԵՐԿԻՐ»