ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
ՀՀ արտգործնախարարութիւնն արդէն հաստատել է Սեւծովեան տնտեսական համագործակցութեան կազմակերպութեան արտգործնախարարների՝ Երեւանում կայանալիք համաժողովին Թուր-քիայի արտգործնախարար Ահմեդ Դաւութօղլուին հրաւէր ուղարկելու փաստը: Անկարան հաստատել է հրաւէրի առկայութիւնը, սակայն դեռ վերջնական չի պատասխանել՝ Դաւութօղլուն կը գա՞յ Հայաստան, թէ ոչ: Ամենայն հաւանականութեամբ, սակայն, Դաւութօղլուն կը գայ. մերժելու լուրջ հիմքեր չունի: Ընդհակառակը՝ մի քանի առումներով այդ այցը բխում է Թուրքիայի շահերից եւ ներկայումս հարաւկովկասեան տարածաշրջանում նրա վարած քաղաքականութեան տրամաբանութիւնից: Նախ՝ առաջին անգամը չէ, որ այդ երկրի արտգործնախարարը ժամանում է Հայաստան: 2009թ. Ապրիլին այն ժամանակուայ արտգործնախարար Ալի Բաբաջանը եւս եկել էր Երեւան՝ դարձեալ մասնակցելու ՍԾՏՀԿ համաժողովին եւ այս մասով կոմպլեքսներ չեն կարող լինել: Մեծ հաշուով դա լինելու է աշխատանքային այց ոչ թէ ուղղակի Հայաստանի Հանրապետութիւն, այլ մի երկիր, որը ժամանակաւորապէս էստաֆետով (դրոշարշաւով-Խմբ.) ստանձնել է կազմակերպութեան նախագահութիւնը: Պատահական չէ, որ հաշուի առնելով հէնց այդ հանգամանքը, Դաւութօղլուն այսօր յայտարարել է, թէ պէտք է առանձնապէս չկենտրոնանալ Երեւանի արած առաջարկին:
Երկրորդ՝ սա չափազանց լաւ առիթ է հէնց Երեւանից յղելու այն հիմնական ուղերձները, որոնք պաշտօնական Անկարան անում է վերջին շաբաթների ընթացքում՝ կապուած Հայաստանի հետ յարաբերութիւնները կարգաւորելու պատրաստակամութեան հետ: Եթէ Դաւութօղլուին յաջողուի թէ՛ հրաւէրը եւ թէ իր հնարաւոր այցելութիւնը ներկայացնել որպէս Հայաստանի հետ յարաբերութիւնները բնականոնացնելուն ուղղուած քայլ, ապա կարող է յոյս ունենալ, որ այդ հարցը կրկին օրակարգ կը վերադարձնի: Դա Անկարային անհրաժեշտ է Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի շրջանակներում հայկական Սփիւռքի պլանաւորած գործողութիւններից եւ դրանց միջազգային ռեզոնանսից (արձագանգէն-Խմբ.) սպասուող վտանգները հնարաւորինս չէզոքացնելու, առհասարակ, Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման հարցը վերջնականապէս վիժեցնելու համար:
Չի կարելի բացառել, որ Դաւութօղլուի կողմից հրաւէրն ընդունելու ձգձգումները պայմանաւորուած են Երեւանի եւ Բաքուի հետ տարուող կուլիսային (գաղտնի-Խմբ.) բանակցութիւններով: Վիեննայում նոր է կայացել Ալիեւ-Սարգսեան երկար սպասուած հանդիպումը ԼՂ հիմնահարցի շրջանակում, եւ Անկարան խնդիր ունի հասկանալու՝ ի՞նչ տրամադրուածութիւն ունի Բաքուն՝ բանակցութիւնների յետագայ ընթացքի, ուղղուածութեան եւ տրամաբանութեան հետ կապուած: Բոլոր այն հարցերում, որոնք անմիջականօրէն վերաբերում են Հայաստանին, Անկարան մշտապէս իր մօտեցումները համաձայնեցնում է Բաքուի հետ:
Ինչ վերաբերում է Երեւանին, ապա Դաւութօղլուի հիմնական նպատակը, թերեւս կարող է լինել Հայաստանի նախագահի հետ առանձին հանդիպում ունենալու համաձայնութիւն ձեռք բերելը: Տուեալ դէպքում սա ոչ թէ զուտ արարողակարգային, այլ շատ աւելի քաղաքական նշանակութեան հարց է: Մի կողմից նման հանդիպումը՝ անկախ բովանդակութիւնից, միջազգային հանրութեանը ներկայացուելու է որպէս երկու երկրների միջեւ կուտակուած սառոյցը հալեցնելուն ուղղուած երկկողմ տրամադրուածութիւն, իսկ միւս կողմից՝ հնարաւորութիւն է անմիջականօրէն Հայաստանի նախագահի հետ քննարկելու Լեռնային Ղարաբաղին, երկկողմ յարաբերութիւններին վերաբերող հարցերը, որն անուղղակիօրէն նշանակելու է, որ Թուրքիայի՝ խաղի մէջ նորովի մտնելու յաւակնութեան առջեւ կանաչ լոյս է վառում նաեւ Երեւանը:
Նման հանդիպմանը հասնելը Անկարան կարող է մատուցել նաեւ որպէս երկու երկրների խորհրդարաններում 2009ից սառեցուած զոյգ արձանագրութիւնների ոգին վերականգնելու տրամադրուածութիւն: Ողջ հարցը, ըստ էութեան այն է, թէ պաշտօնական Երեւանը փաստացի ինչ կարգավիճակով է ակնկալում հիւրընկալել Դաւութօղլուին: Եթէ զուտ որպէս ՍԾՏՀԿ անդամ երկրի արտգործնախարարի, ապա, ամենայն հաւանականութեամբ, Երեւանը չի համաձայնի Դաւութօղլուին ընդունել որեւէ այլ ձեւաչափով եւ ամէն ինչ կ՛անի նրա այցը հնարաւորինս աննկատ դարձնելու համար: Փորձը, սակայն, ցոյց է տալիս, որ Երեւանը նման դէպքերում շատ աւելի ակնկալիքներ է ունենում, քան ցոյց է տալիս արտաքնապէս: 2008թ. Բաբաջանի հէնց այսպիսի «աննկատ» այցելութիւնից յետոյ Ապրիլի 22ի գիշերը յայտարարուեց երկու երկրների յարաբերութիւնները վերականգնելու եւ այդ նպատակով արդէն իսկ մշակուած ճանապարհային քարտէսով առաջնորդուելու մասին: Հէնց այդ ժամանակ պարզ դարձաւ, որ, չնայած Թուրքիայի հետ գաղտնի բանակցութիւններ չվարելու մասին իշխանութիւնների հաւաստիացումներին, տեւական ժամանակ լուրջ ու խորքային աշխատանք էր տարուել արձանագրութիւնների տեքստերը մշակելու եւ համաձայնեցնելու համար:
Գիշերային դիւանագիտութեան այդ առաջին արարը յստակ ցոյց է տալիս, որ ներկայիս խնդիրը միայն գաղտնի բանակցութիւնների փորձը կրկին կիրառելու մէջ է: Սակայն էական ոչ թէ դա է, այլ այն, որ ներկայիս իրավիճակը չափազանց նման է 2008ին, երբ սկսուեց հայ-թուրքական արձանագրութիւնների ամբողջ տրագիկոմեդիան (ողբերգական-կատակերգական-Խմբ.): Այն ժամանակ Սերժ Սարգսեանի դիրքերը միջազգային արենայում թոյլ էին խայտառակ ընտրութիւնների, Մարտի 1ի դէպքերի, ընդհանուր առմամբ՝ լեգիտիմութեան դեֆիցիտի (օրինականութեան պակասի-Խմբ.) պատճառով: Հիմա նրա դիրքերը թոյլ են Մաքսային միութեան միանալու մասին Սեպտեմբերի 3ին արուած յայտարարութեան պատճառով, որը միանգամից ջարդուփշուր արեց թէ՛ Հայաստանի եւ թէ նրա իշխանութիւնների նկատմամբ՝ չափազանց մեծ դժուարութեամբ կուտակուած վստահութիւնը: Այն ժամանակ լեգիտիմութեան ճգնաժամից դուրս գալու համար Սերժ Սարգսեանը կառչեց Թուրքիայի՝ յարաբերութիւնները կարգաւորելուն ուղղուած գրեթէ այն նոյն առաջարկներից, որոնք անում է հիմա: Եւ ոչ ոք չի կարող բացառել, որ իր հեղինակութիւնը եւ վստահութիւնը վերականգնելու համար նոյն հնարքը չի կիրառուելու հիմա: Առաւել եւս, երբ արձանագրութիւնները մնում են սեղանին, եւ խնդիրն ընդամէնը դրանք վաւերացնելու գործընթացի մէջ դնելն է:
Միւս էական նմանութիւնը Ռուսաստանի դերակատարութեան մէջ է: 2008ի գարնանը Սերժ Սարգսեանը Թուրքիայի նախագահ Աբդուլահ Գիւլին Հայաստան-Թուրքիա ֆուտբոլային հանդիպումը միասին դիտելու հրաւէրն ուղարկեց Մոսկուա կատարած այցի շրջանակներում: Հիմա ոչ թէ նա է Ռուսաստան գնալու, այլ այդ երկրի նախագահն է ժամանելու Հայաստան, ընդ որում՝ դրա ճիշդ նախօրեակին Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի հետ Սանկտ Պետերբուրգում հանդիպում ունենալուց յետոյ: Թւում է, թէ այն ժամանակ Թուրքիայի հետ յարաբերութիւնները վերականգնելու խաղի մէջ մտնել Սերժ Սարգսեանին յուշեցին հէնց Կրեմլից, եւ ոչ ոք չի կարող բացառել, որ նոյնը չի կրկնուելու հիմա, առաւել եւս, եթէ նկատի առնենք Մաքսային միութեան հանդէպ հետաքրքրութիւն ունենալու հետ կապուած՝ Անկարայից յղուող ազդանշանները եւ ղարաբաղեան բանակցային գործընթացում ԱՄՆի նախաձեռնողականութիւնը թուրքական խաղաքարտի կիրառմամբ վիժեցնելու ընձեռուած հնարաւորութիւնը: Այնպէս որ՝ որեւէ հիմք չկայ պնդելու, թէ գիշերային դիւանագիտութիւնը նոր սերիաներ չի ունենալու: