«Եկել Է Ժամանակը, Որ Գեղեցիկ Խօսքերով Իրար Չխաբենք, Եւ Յատկապէս Ժողովրդին Չխաբենք»
Վարեց՝ ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ
Մեր զրուցակիցն է «Կալիֆոռնիա Կուրիէր» թերթի հրատարակիչ եւ գլխաւոր խմբագիր Յարութ Սասունեանը.
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Պարոն Սասունեան, սփիւռքի նախարարի պաշտօնակատարն ասել է, որ հնարաւոր է նախարարութիւնը ոչ թէ լուծարուի, այլ միանայ այլ նախարարութեան: Այս դէպքում, ձեր կարծիքով, մտահոգութիւնները մնո՞ւմ են, թէ կարելի է խնդիրը համարել լուծուած:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ.- Գլխաւոր հարցը նախարարութեան կառոյցը չէ: Անշուշտ, Սփիւռքն այնքան կարեւոր է, որ իւրայատուկ նախարարութիւն է պէտք՝ Սփիւռքի բազմապիսի հարցերով զբաղուելու: Որեւէ գրասենեակ կամ գերատեսչութիւն կամ ինչ-որ պաշտօնեայ չի կարող անել այն հսկայական աշխատանքը, որ այսօր 90 պաշտօնեայ անում են: Այսինքն՝ հարցը կառոյցը չէ, այլ այն, որ պէտք է սկսենք մեր գերնպատակներից, թէ ինչ ենք ուզում իրագործել սփիւռքի նախարարութեան միջոցով: Նախ նպատակները պէտք է ճշդենք, որից յետոյ նայենք, թէ ինչ միջոցներ ու ռեսուրսներ (միջոցներու աղբիւրներ-Խմբ.) ունենք, եւ որ կառոյցը լաւագոյնս կարող է այդ նպատակներն իրագործել: Այսինքն՝ պէտք է նախ սկսել նպատակներից, ապա գալ կառոյցին:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Այսքան տարին բաւարար չէ՞ր այդ նպատակները հասկանալու, ճշգրտելու եւ իրագործելու համար:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ.- Հարցը տեղին է, բայց եկել է նոր իշխանութիւն, նոր ղեկավարներ, որոնք ունեն իրենց իւրայատուկ գաղափարները, ծրագրերը: Զարմանալի է, որ իշխանութիւնները մինչեւ այսօր կոնկրետ (յստակ-Խմբ.) չեն յայտարարում, թէ ինչ են ուզում անել եւ որն է պատճառը, որ ուզում են փոփոխութիւն անել: Եթէ նախարարութիւնը պէտք է փակուի, ինչո՞ւ փակուի, եթէ նախարարութիւնը պէտք է վերածուի ուրիշ մի գերատեսչութեան, ինչու պէտք է դա արուի: Իրենք ի՞նչ առաջարկ ունեն, որ աւելի լաւը լինի, իսկ աւելի լաւի համար ծրագիր, ուղղութիւն ու նպատակ է պէտք: Մինչեւ հիմա ոչ մի պաշտօնական յայտարարութիւն չի եղել: Եթէ ուզում են փոխել կառավարումը, ես դէմ չեմ: Նախկին նախարարութիւնը թէ դրական քայլեր էր արել, թէ բացթողումներ ունէր: Ես դէմ չեմ, որ նստենք, խօսենք՝ ինչպէս անենք, աւելի լաւը անենք, ինչ կառոյց ունենանք: Բայց մինչ օրս որեւէ յայտարարութիւն չանել, որեւէ նպատակ չդնել, պարզապէս ասել նախարարութիւնը փակել կամ չփակել, այլ նախարարութեան միացնել կամ չմիացնել, նման խօսակցութիւնը որեւէ տեղ մեզ չի տանելու:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Եթէ սփիւռքի նախարարութիւնը լուծարուի, դա լուրջ հարուա՞ծ կը լինի Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւններին:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ.- Պատասխանը «այո» է երկու պատճառով: Նախ՝ սփիւռքի նախարարութիւնը կարեւոր կամուրջ է Հայաստանի եւ Սփիւռքի միջեւ, յատկապէս այս կառավարութեան օրօք, որը այսքան շատ խօսում է Սփիւռքի կարեւորութեան մասին: Հակասական է, որ այն մարդիկ, որոնք խօսում են Սփիւռքի կարեւորութեան մասին, ուզում են փակել նախարարութիւնը: Երկրորդ պատճառն այն է, որ վերջին 2 շաբաթներին Սփիւռքում տարբեր կազմակերպութիւններ, անհատներ քննադատական յայտարարութիւններ են արել, որ դէմ են նախարարութեան փակմանը: Դա շատ վատ անդրադարձ է ունեցել Սփիւռքի կազմակերպութիւնների ու անհատների վրայ: Այդ վատ անդրադարձը կ՛ունենայ իր հետեւանքը Սփիւռքում հայրենիքի նկատմամբ սիրոյ վրայ:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ըստ ձեզ՝ ո՞րը կը լինի լաւագոյն լուծումը:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ.- Լաւագոյն լուծումն այն է, որ այն, ինչ ուզում է անել կառավարութիւնը սփիւռքի նախարարութեան հետ, նախքան որեւէ բան անելը պէտք է նստի, խորհրդակցի Սփիւռքի կարեւոր անհատների, կազմակերպութիւնների ղեկավարների հետ եւ տեսնի, թէ ի՛նչ պահանջներ ունի Սփիւռքը, իրենք ինչպէ՞ս են պատկերացնում կապը Հայաստանի եւ Սփիւռքի միջեւ: Որքան էլ հայաստանցի որեւէ պաշտօնեայ մտածի, որ ինքը Սփիւռքը հասկանում է, իրականում այդպէս չէ, չի հասկանում: Ոչ ոք Հայաստանում չի հասկանում Սփիւռքը: Սփիւռքը բազմաշերտ եւ լայնատարածք միաւոր է, որ անգամ Սփիւռքում շատ ապրողներ չեն հասկանում ամբողջ Սփիւռքը, որովհետեւ Սփիւռք չկայ, սփիւռքներ կան, որոնք շատ յաճախ իրար հետ կապ չունեն, իրար չեն հասկանում: Դրա համար պէտք է մեծ խորհրդակցութիւն կազմակերպեն, հրաւիրեն տարբեր երկրներից մարդկանց, որովհետեւ ամէն մէկն իր տեսակէտն ունի, ու հարցնեն, թէ որոնք են նրանց ցանկութիւնները, նպատակները, իղձերը: Այդ ամէնը սեղանի վրայ դնելուց յետոյ պէտք է մտածեն, թէ ինչպէս կարելի է այդ նպատակներն իրագործել, որ կառոյցն է լաւագոյնը: Արդեօք սփիւռքի նախարարը պէտք է սփիւռքահայ լինի, թէ հայաստանցի լինի: Այնպիսի մարդ պէտք է ոլորտը ղեկավարի, որ թէ Սփիւռքն է լաւ ճանաչում, թէ Հայաստանը: Այդպիսի հայեր աշխարհում շատ չկան: Կան սփիւռքահայեր, որ Սփիւռքը լաւ գիտեն, եւ կան հայաստանցիներ, որ Հայաստանը լաւ գիտեն: Բայց այս պաշտօնը բացառիկ է եւ պէտք է կամուրջ լինի Հայաստանի ու Սփիւռքի միջեւ: Իսկ կամուրջ լինելու համար պէտք է երկուսն էլ լաւ հասկանաս: Եթէ չհասկանաս, չես կարող մէկի ասածը միւսին բացատրել: Սա երկու տարբեր օտար լեզուներ թարգմանելու պէս մի բան է: Դժբախտաբար, Հայաստանի ղեկավարութիւնը, թէ ներկայի, թէ նախկին երեք նախագահների ժամանակ, Սփիւռքը չեն հասկացել: Իրենք միայն առնչւում էին Սփիւռքից եկող որոշ մեծահարուստների կամ որոշ կազմակերպութիւնների ղեկավարների հետ, եւ իրենք մտածել են, որ եթէ իրենք շփւում են այդ մարդկանց հետ, ուրեմն լաւ ծանօթ են Սփիւռքին: Բայց այդ մեծահարուստներն ու կազմակերպութիւնների ղեկավարները, որոնք գալիս էին Սփիւռքից, Սփիւռքի նոյնիսկ 5 տոկոսը չէին ներկայացնում: Մինչդեռ մենք 100 տոկոսը ճանաչելու անհրաժեշտութիւնն ունենք: Մենք պէտք է գոնէ 30-40-50 տոկոսի կարիքները հոգանք եւ նրանց հայրենիքին կապենք: Այն 5 տոկոսը, որ գալիս է Հայաստան ու կապ ունի Հայաստանի հետ, նրանց հետ հեշտ է, բայց մենք կարիք ունենք, որ մնացեալ 95 տոկոսը հայրենիքի հետ կապ հաստատեն:
Ես մի զարմանալի բան ասեմ. Հայաստանի անկախութեան 30 տարուանից յետոյ Սփիւռքում կան բազմահազար մարդիկ, որոնք նոյնիսկ չեն իմացել, որ գոյութիւն ունի անկախ Հայաստան: Այդքան հայութիւնից հեռացած հայեր կան Սփիւռքում: Այդ մարդկանց ինչպէ՞ս պէտք է օգտագործես, որ հայրենիքին օգտակար լինեն, եթէ անգամ չեն լսել, որ հայրենիք գոյութիւն ունի: ՀՀ իշխանութիւնը պէտք է ամէն ինչ անի, որ այդ 5 տոկոսը դառնայ 10, 20, 50, 70 տոկոս, որպէսզի ամէն մարդ իր կարողութեան համաձայն ներդրում անի Հայաստանում. լինի նիւթական ներդրում, թէ սոցիալական, թէ քաղաքական, թէ մշակութային, թէ գիտական եւ այլն: Պէտք է ներգրաւել նրանց Հայաստանի աշխատանքներում, հրաւիրել Հայաստան: Արդէն քանի տարի գոյութիւն ունի երկքաղաքացիութեան հնարաւորութիւն, բայց շատ քիչ սփիւռքահայեր են երկքաղաքացի: Ինչու ոչ նախկին, ոչ ներկայ իշխանութիւնը ջանք չի թափում, որ առնուազն 1-2 մլն. սփիւռքահայեր երկքաղաքացի դառնան: Թող հեշտացնեն այդ գործընթացը, բոլոր դեսպաններին կարգադրեն, որ իրենց երկրների հայութեանը արձանագրեն որպէս երկքաղաքացի: Ես գրեթէ չեմ լսել, որ որեւէ երկրում ՀՀ դեսպանը տեղի հայութեան հետ խօսի երկքաղաքացիութեան մասին, հրաւիրի հայկական անձնագիր տանալու:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Բայց նշւում է, որ այս փոփոխութիւններից յետոյ Հայաստանի ու Սփիւռքի միջեւ սահմանը վերացել է:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ.- Դրանք պարզապէս խօսքեր են: Մենք շատ ենք սիրում խօսել, մեր ժողովուրդը խօսելու մեծ վարպետ է, բայց երբ հերթը հասնում է գործին, ոչ մէկը չկայ մէջտեղում: Եկել է ժամանակը, որ գեղեցիկ խօսքերով իրար չխաբենք, եւ յատկապէս ժողովրդին չխաբենք: Մենք պէտք է աշխատենք, արդիւնք ցոյց տանք ու եթէ մի լաւ գործ անենք, այդ գործն ինքն իր մասին կը խօսի, էլ կարիք չի լինի, որ մենք խօսենք: Մենք խօսում ենք, որ Սփիւռքի ու Հայաստանի միջեւ սահման չկայ, մենք մէկ ժողովուրդ ենք: Գեղեցիկ բառեր են, երկար տարիներ նաեւ լսել ենք, որ չպէտք է արտագաղթ լինի: Բոլորս էլ համաձայն ենք, որ արտագաղթ չլինի, բայց տարէցտարի ընդլայնւում էր արտագաղթը: Այսինքն՝ այդ խօսքը ոչ մի արժէք չունի: Եթէ որեւէ մէկն ուզում էր օգտակար բան ասել, պէտք է մատնանշեր, թէ ինչպէս դադարեցնենք արտագաղթը, ճամբան ցոյց տար, մի բան կազմակերպէր, որը կը նուազեցնէր արտագաղթը: Ասում են՝ գործազրկութիւնը պէտք է նուազի, ժողովուրդը պէտք է աշխատանք ունենայ: Շատ բարի, ո՞վ չգիտի, որ ժողովուրդը պէտք է աշխատանք ունենայ: Բայց ինչ առաջարկ ունէք, որ ժողովուրդն աշխատանք ունենայ: Պարզապէս ասել, որ արտագաղթ չպէտք է լինի, բոլորը պէտք է աշխատանք ունենան, հայրենասէր լինեն, շատ գեղեցիկ կարգախօսներ են: Բայց մենք այսքան տարի յոգնել ենք այդ լօզունգներից:
Ժամանակն է, որ գործնական ծրագրեր իրականացնենք, միաւորուենք ու մտածենք, թէ ինչ անենք, որ թէ գործազրկութիւնը վերանայ, թէ արտագաղթը: ՀՀ իշխանութիւններն ասում են, որ Սփիւռքը շատ կարեւոր է Հայաստանի համար, եւ երկրորդ քայլին որոշում են փակել սփիւռքի նախարարութիւնը, սրանք իրար հակասող բաներ են: Եթէ Սփիւռքը կարեւոր է, ապա ոչ թէ պէտք է փակենք նախարարութիւնը, այլ աւելի պէտք է հզօրանայ, աւելի արդիւնաւէտ դառնայ, աւելի շատ ռեսուրսներ պէտք է դրուեն այդտեղ, սփիւռքահայութեան աւելի մեծ իրաւունքներ պէտք է տալ Հայաստանում: Որպէսզի սփիւռքահայը Հայաստան չգայ որպէս տուրիստ, ինչպէս գնում է Ֆրանսիա, Գերմանիա եւ այլն: Հայաստանը օտար երկիր չէ, Հայաստանը մեր հայրենիքն է: Երբ սփիւռքահայը գալիս է Հայաստան, պէտք է զգայ, որ իր տուն է գալիս, նրան պէտք է տան իրաւունքներ՝ սկսած ընտրութիւններին մասնակցելուց, բարձր պաշտօններից, մինչեւ խորհրդակցութիւններ: Այդ ժամանակ գործնական կը դառնայ Հայաստանի ու Սփիւռքի կապը: